Minusbaliotasun maila. Ezintasun iraunkor osoa, absolutua edo baliaezintasun handia duten pentsiodunek ba al dute eskubiderik, ezintasun iraunkor hori izateagatik, % 33ko minusbaliotasun maila automatikoki aitor diezaieten?
Kontsulta jaso ondoren, nahitaez lehenengo egitekoa da aplikatu beharreko araudia zein den baloratzea.
Hor daukagu 2003ko abenduaren 2ko 51/2003 Legea, desgaitasuna duten pertsonen aukera-berdintasunari, diskriminaziorik ezari eta irisgarritasun unibertsalari buruzkoa, 1.2 artikuluan honako hau ezarri zuena: “Lege honen ondorioetarako, pertsona desgaitutzat joko dira ehuneko 33ko desgaitasun maila edo handiagoa aitortu zaienak. Nolanahi ere, ehuneko 33ko desgaitasuna edo handiagoa dutela joko da ezintasun iraunkor osoa, absolutua edo baliaezintasun handiagatiko pentsioa aitortuta duten Gizarte Segurantzako pentsiodunek, bai eta zerbitzurako ezintasun iraunkorra edo baliaezintasuna dutelako erretiro-pentsioa aitortuta duten klase pasiboetako pentsiodunek ere”.
Jurisprudentzia-doktrina aintzat hartuta, eta “lege honen ondorioetarako” esapidearen irismenari dagokionez, era negatiboan interpretatu zen ezintasun iraunkor osoa, absolutua edo baliaezintasun handiagatiko pentsioa aitortuta zutenei gutxienez % 33ko desgaitasuna automatikoki aitortzea eragin izana. Interpretatu zen 51/2003 Legearen aurreikuspenen ondorioetarako ondorio automatikoak izango lituzkeela, baina gainerako ondorioetarako 1971/1999 Errege Dekretua aplikatu beharko litzatekeela ehuneko egokia ezartzerakoan, ezintasun iraunkorreko gradu horietako bat aitortuta izan arren. 51/2003 Legearen 1.2 artikuluan jasotako manuak, beraz, erabateko eraginkortasuna zabaltzen du lege horretako gaien esparru osoan, baina ez da iristen oro har minusbaliatuaren edo desgaituaren izaera esleitzera.
Gizarte Segurantzaren ondorioetarako ezintasun iraunkorreko graduen definizioak enpleguari eta lanari buruzko kontsiderazioak hartzen ditu soilik kontuan; aldiz, elbarritasunaren definizioak, aipatu bezala, gizarte-bizitzako beste dimentsio batzuk biltzen ditu, hala nola hezkuntza eta gizarte-, ekonomia- eta kultura-jardueretan parte hartzea. Bat etortzeak zabalak izan daitezke bi estaldura-eremu horien artean, baina bat datozen alderdi horiekin batera, beste batzuk Gizarte Segurantzari edo desgaituen babesari soil-soilik dagozkio, eta horien onuradunak, hasiera batean, antolamendu sozialeko sektore batean eta bestean ezarritako prozeduren bidez zehaztu behar dira.
Geroago, 2011ko abuztuaren 1eko 26/2011 Legea onetsi zen, 51/2003 Legearen zenbait artikulu aldatu zituena. Funtsean, kontsulta honen ondorioetarako, 1.2 artikuluarekiko aldatu zuen bakarra minusbaliotasuna terminoa desgaitasuna terminoarekin ordezkatzea izan zen. Hala, zuzenbidean onartutako edozein mailatako ezintasun iraunkorra duten zergadunei desgaitasun-adierazpena automatikoa ez izateari eutsi zitzaion, eta, nolanahi ere, 51/2003 Legearen ondorioetarako soilik aplikatu ahal izango litzateke, beste eremu batzuetara ere zabaltzeko aukerarik gabe.
Azkenik, 1/2013 Legegintzako Errege Dekretua onetsi zen, 51/2003 Legea indargabetu zuen araua, eta honako hau du ezarrita 4.2 artikuluan: “Aurreko paragrafoan ezarritakoaz gain, eta ondorio guztietarako, desgaitasuna duten pertsonatzat hartuko dira ehuneko 33ko desgaitasun maila edo handiagoa aitortuta dutenak. Ehuneko 33ko edo gehiagoko desgaitasuna dutela joko da ezintasun iraunkor osoa, absolutua edo baliaezintasun handiagatiko pentsioa aitortuta duten Gizarte Segurantzako pentsiodunek, bai eta zerbitzurako ezintasun iraunkorragatiko edo baliaezintasunagatiko erretiro-pentsioa aitortuta duten klase pasiboetako pentsiodunek ere”.
Funtsezko aldaketa izan zen, ezintasun iraunkorreko pentsiodunei ondorio guztietarako % 33ko desgaitasun maila aitortzera iritsi baitzen, eta ez soilik lege haren ondorioetarako. Horrela, errotik aldatu zen legegileak jasotako agindua, zeinak bere egitekoaren mugak gainditu baitzituen, era hartan, ultra vires emaitza batean kokatuta, eta hori ez dago onartuta Legean, eta Konstituzio Auzitegiaren 1984ko apirilaren 4ko 47/1984 Epaian jasota dagoen moduan, legegintzarako eskuordetze arloko gehiegikeriak kontrolatzeko ardura, Konstituzio Auzitegiari ez ezik, jurisdikzio arruntari ere badagokio”.
Aintzat hartuta 1/2013 Legegintzako Errege Dekretua ultra vires jokabidekoa zela, legearen muga gainditzen duten erakunde publiko edo pribatuen egintzak baliogabetzat jotzen dituen printzipio juridiko gisa definitua, alegia, eta haren helburua administrazio-agintaritza bat edo zuzenbide pribatuko edo publikoko erakunde bat bere eskumenekoa edo agintaritzakoa izan dadin saihestea denez, Auzitegi Gorenak 2021eko maiatzaren 26ko epaian ezarri zuenez, 51/2003 Legea berresten zuen 26/2011 Legearen ondorioetarako soilik zegoen % 33ko desgaitasun mailaren aitorpen automatikoa, eta, oro har, ez zen iristen desgaitasun-izaera esleitzera kasu guztietan, eta gizarte-ordenamenduko sektore bakoitzean ezarritako prozeduren bidez baloratu behar ziren.
Azken batean, aurkeztutako kontsultari erantzunez, Gizarte Segurantzako ezintasun iraunkorreko pentsioak jasotzen dituztenekiko ez dago era horretako esleipen automatikorik, eta, beraz, ezintasun hori aitortzeak ez dakar nahitaez berekin % 33ko gutxieneko desgaitasun maila izateko baldintza guztiak betetzea.
