Hilabetea: uztaila 2025

Gero eta digitalizatuagoa den mundu honetan informazioaren eta komunikazioaren teknologiek (IKT) sakonki eraldatu dute lan egiten dugun modua, eta gerta liteke eraldaketa digital horrek arrisku-faktore batzuk areagotzea eta arrisku berriak edo emergenteak eragitea teknologia bera (desegoki) erabiltzearen ondorioz. Hori guztia dela eta, deskonexio digitalerako eskubidea bermatzeko premia larria sortzen da. Eskubide hori 2018tik dago araututa Espainian, eta pertsonak hiperkonektibitatearen ondorio negatiboetatik babestea du helburu, hala nola estresetik, neke informatikotik eta bizitza pertsonalaren inbasiotik.  

Laneko Segurtasun eta Osasunaren Institutu Nazionalak (LSOIN) Deskonexio Digitalaren Oinarrizko Gida egin du, eskubide hori enpresetan eta erakundeetan ulertzeko eta aplikatzeko esparru osoa eskaintzen duena.  

Jarraian, gida honetako funtsezko puntuak banakatuko ditugu. 

Zer da deskonexio digitala? 

Lege-definizio bakar bat ez dagoen arren, deskonexio digitala pertsonek beren lan-ordutegitik kanpo lan-jarduerarik ez egiteko eta komunikazioei ez erantzuteko duten eskubidea da. Horren barruan sartzen dira mezu elektronikoak, deiak eta bitarteko digitalen bidez bidalitako mezuak. 

Gidak azpimarratzen du eskubide hori funtsezkoa dela honako hauek bermatzeko: atsedena, bizitza pertsonala eta lanekoa uztartzea, intimitatea eta laneko segurtasuna nahiz osasuna.  

Hiperkonektibitatearen inpaktua  

Eraldaketa digitalak onurak ekarri ditu, hala nola lan-malgutasuna, prozesuen hobekuntza eta zeregin arriskutsu, monotono eta errepikakorrak kentzea.  

Haatik, beste arrisku batzuk sortzea edo areagotzea ekarri du berekin, eremu psikosozialari lotutako arrisku berriak, hala nola teknoestresa (gailu digitalen gehiegizko erabilerak eragindako antsietatea, nekea eta mendekotasun teknologikoa dira haren ezaugarriak) eta ziberjazarpena (adibidez, bitarteko digitalek ahalbidetutako laneko jazarpen-jokabideak).  

Halaber, eten digitala handitzea ekarri du. Alegia, teknologiak eskuratzeko eta erabiltzeko desberdinkeriak, eremu geografikoagatik, hezkuntza-mailagatik, maila sozioekonomikoagatik eta, bereziki, adinagatik.  Adinagatiko eten digitala, edo belaunaldiarteko eten digitala desabantaila argia da zenbait kolektiborentzat, eta zailtzen du digitalizatutako lan-ingurune berrietara egokitzea.  

Arrisku horiek osasun mentalari ez ezik, osasun fisikoari ere eragiten diote, eta arazo muskulueskeletikoak, kardiobaskularrak eta loaren nahasmenduak eragiten dituzte.  

Araudia eta eskubide babestuak 

Deskonexio digitalerako eskubidea zenbait legek arautzen dute, hala nola Datu Pertsonalak Babesteko eta Eskubide Digitalak Bermatzeko 3/2018 Lege Organikoak (DPBEDBLO), Urrutiko Lanaren 10/2021 Legeak eta Langileen Estatutuak. Araudi horiek ezartzen dute enpresek bermatu egin behar dutela langileek lan-ordutegitik kanpo deskonektatzea, eta errespetatu egingo dituztela haien atsedenaldiak, baimenak eta oporrak.  

Deskonexio digitalaren bidez babestu beharreko eskubideak honako hauek dira: atsedenerako eskubidea, kontziliazio pertsonalerako, familiarrerako eta laboralerako eskubidea eta norberaren nahiz familiaren intimitaterako eskubidea. 

Gainera, gidak azpimarratzen du eskubide zeharkakoa dela eta langile guztiei aplikatzen zaiela, baita zuzendaritzako kideei eta telelana nahiz lan hibridoa egiten dutenei ere.  

Deskonexio digitala nola inplementatu  

Gidak proposatzen du enpresek deskonexio digitalerako barne-politika egitea, honako hauek barnean hartuta: 

1. Aurretiko diagnostikoa: lan-baldintzak eta gailu digitalak erabiltzeko ohiturak aztertzea.  
2. Jarduketa-protokoloa: neurriak definitzea, erabilgarritasunari, salbuespenei eta deskonexioa bermatzeko neurri zehatzei buruzko arau argiak ezarriz.  
3. Prestakuntza eta sentsibilizazioa: hiperkonektibitateari lotutako arriskuen inguruan sentsibilizatzea, pertsonak teknologien erabilera egokia egiteko gaitzea eta eskubide hori errespetatzen duen antolaketa-kultura sustatzea.  
4. Jarraipena eta kontrola: neurrien eragina ebaluatzea eta doikuntzak egitea, beharrezkoa denaren arabera.  

Onartu aurretik, plantillari edo haren ordezkariei kontsulta egingo zaiela ziurtatu beharko da. 

Ezarpenaren onurak pertsona eta enpresentzat  

Deskonexio digitala bermatzeak langileen osasuna eta ongizatea babesteaz gain, errendimendua eta produktibitatea hobetzen ditu. Lanaldien artean behar bezala indarberritzeak estresa murrizten du, akidura prebenitzen du eta lan-ingurune orekatuagoa sustatzen du.  

Deskonexio digitalak laguntzen du, orobat, talentua erakartzen eta atxikitzen, batez ere gero eta lehiakorragoa den lan-merkatuan. Hala, langileak motibatuagoak eta produktiboagoak izango dira, eta absentismoa murriztuko da bidenabar. 

Ondorioak  

Deskonexio digitala eskubide bat baino gehiago da, hiperkonektibitatearen garaiko behar bat da. LSOINren gidak bide argia ematen die enpresei pertsonak babesten dituzten eta teknologiaren erabilera osasungarria sustatzen duten neurri eraginkorrak inplementatzeko. Horrez gain, aurrerapen nabarmena ere bada lan-ingurune osasungarriagoak eta jasangarriagoak sor daitezen. 

Lanaren eta bizitza pertsonalaren arteko ildoa lausotzen ari den munduan, eskubide hori bermatzea funtsezkoa da lan-etorkizun gizatiarragoa eta jasangarriagoa eraikiko bada. Izan ere, gidak adierazten duen moduan, «aro digitalean inoiz baino beharrezkoagoa da lana humanizatzea eta pertsonak erdigunean jartzea».  

Lantegi biokimiko bat da gorputza 

Mugitzen garenean, gure muskuluek indarra baino gehiago sortzen dute: gorputz guztirako seinale gisa aritzen diren substantzia kimikoak jariatzen dituzte. Substantzia horiek miozinak dira. Esan dezakegu muskuluek organismoaren funtzionamenduari eragiteko —eta, askotan, hura hobetzeko— gorputzeko gainerako parteetara bidaltzen dituzten “mezu kimikoak” direla. Aurkakoa pentsatu ohi den arren, ez da beharrezkoa oso gogor entrenatzea haiek aktibatzeko: nahikoa da egunean zenbait aldiz mugitzea. 

 

Izan ere, gibela, gantz-ehuna, sistema kardiobaskularra, pankrea, azala eta beste organo batzuk erregulatzen dituzten 600 miozina baino gehiago identifikatu dira; hau da, muskulua organismoaren erregulatzaile sistemikoa da. 

 

Zer dira miozinak? 

Mugitzen garenean, eta, bereziki, muskuluak uzkurtzean, odolean miozina izeneko substantzia batzuk askatzen dituzten guruin gisa aritzen dira muskuluak. Molekula horiek azken hamarkadetan aurkitu dira, eta askotariko organoetan (garuna, bihotza eta gantz-ehuna) eragiten duten seinale kimikoak dira. Horregatik esaten zaie mugimenduaren molekula. IL-6 molekula da aztertuenetariko bat; gaixotasun-egoeran agertzen den bertsio proinflamatorioa ez bezala, antiinflamatorioa da ariketaren ondoren jariatzen denean, eta immunitate-sistema orekatzen eta inflamazio kronikoa murrizten laguntzen du. Molekula horiek, halaber, intsulina-sentsibilitatea hobetu dezakete, bai eta apetitua erregulatu, minbizi-mota batzuetatik babestu eta gogo-aldartea modulatu ere. Gainera, haietako batzuek —besteak beste, IL‑15 eta IGF‑1— efektu bereziki garrantzitsuak dituzte gainpisua eta obesitatea dituzten pertsonen metabolismoan eta, ikusi denez, ariketa aerobikoa eta indar-ariketak konbinatzeak molekula horiek askatzea optimiza dezake. 

 

Beraz, ez dira ariketatik eratorritako produktu hutsak: gure gorputza eraldatzen duten eragileak dira, barrutik lan egiten dutenak eta ohiko mugimenduak osasun fisikoa, mentala eta metabolikoa zergatik hobetzen duen azaltzen duten efektu sistemikoak dituztenak. Eta onena da jarduera leunekin eta laburrekin ere aktibatzen direla: oinez ibilita, eskailerak igota, lanean eten aktibo bat eginda, etab. 

 

 

Ariketak bihotzean, garunean eta immunitate-sisteman dituen efektuak 

Mugimenduak oxido nitrikoaren ekoizpena estimulatzen du; oxido nitrikoa funtsezko molekula bat da osasun kardiobaskularrerako. Odol-hodiak zabaltzea errazten du konposatu horrek; hala, odol-fluxua hobetzen da eta presio arteriala murrizten. Denborarekin, zirkulazioaren hobekuntza horri esker, miokardio-infartuaren, iktusaren eta beste gaixotasun batzuen aurkako babesa areagotzen da. Gainera, odoleko kolesterol- eta glukosa-mailak erregulatzen laguntzen du ariketak eta, modu horretan, osasun metabolikoa egonkortzen laguntzen du. 

Ariketa egiten dugunean, neurotransmisoreak ugaritzen dira; dopamina, serotonina eta noradrenalina dira haietako batzuk, eta arreta, gogo-aldartea eta kontzentratzeko ahalmena hobetzen dituzte. Baina, gainera, garunetik eratorritako faktore neurotrofiko (BDNF) izeneko proteina bat askatzen da, zeinak neurona-konexio berriak sortzen laguntzen baitu eta narriadura kognitibotik babesten baitu. Horregatik, alzheimerra, parkinsona eta bestelako gaixotasun batzuk garatzeko arrisku txikiagoarekin lotzen da ariketa, eta prebentzio-estrategiatzat ere erabiltzen da familia-aurrekariak dituzten pertsonekin. Ariketak, halaber, autorregulazio emozionala hobetzen du, eta antsietatearen, estresaren eta depresioaren sintomak murrizten ditu, baita diagnostiko klinikorik ez duten pertsonengan ere. Azterketa berriek erakutsi dutenez, ariketa erregularki egiteak (barne direla eten aktiboak eta lan-ingurunean atsegin hartzeko egiten den kirola) eragin babeslea izan dezake neke profesionalean eta egoera psikologikoa hobetu dezake oro har. 

Immunitate-sistemarentzat ere ona da. Ariketa erregularraren bidez lortzen den muskulu-aktibazioak organismoaren hantura-erantzuna modulatzen du; hala, eraginkorragoa da, eta ez hain kaltegarria. Erregulazio horri esker, hantura iraunkorrari lotutako gaixotasun kronikoetarako (2 motako diabetesa, minbizi-mota batzuk, etab.) joera txikiagoko ingurune biologikoa lortzen da.Gainera, lan-inguruneko eten aktiboek (laburrak izan arren) immunitate-erantzuna hobetu dezakete estresa, infekzioak eta neke metatua dagoen egoeretan. Bi hitzetan esanda, erregulartasunez mugitzeak hobeto defendatzen laguntzen dio gorputzari. 

Eta zer egin dezakezu lanean? 

Imajinatu lantokian zaudela eta mugitzea erabakitzen duzula: sentadilla gutxi batzuk eginda, sorbaldei mugimendua emanda edo arnasa sakon batzuk hartuta, benetako erreakzio kimiko bat martxan jartzen ari zara. Ez duzu behar ekipamendu berezirik: zure muskuluak erabiliz, miozinak, endorfinak eta dopamina askatzen ari zara, eta gorputz guztian eragiten dute, inflamazioa, mina eta arreta-maila modulatuz. Esan genezake une horretan barne-medikamentu pertsonalizatu bat egiten ari zarela, zure premia fisiologikoetara egokitua. Farmako naturala, albo-ondoriorik gabea, zure gorputzak egiten dakiena… estimulu egokia ematen badiozu, betiere. 

Zer da interesgarriena? Efektuak igarri egiten direla (erregulartasunez eginez gero): bizkarreko min gutxiago, argitasun mental handiagoa, aharrausi gutxiago, etab. Keinu txiki bat da, zientziak babestua, eta eten aktibo bakoitza zure osasuna hobetzeko aukera bilakatzen du… baita lanean ari zarela ere. 

 

Jarri gurekin harremanetan eta ikasi nola inplementa ditzakezun estrategia horiek lan-ingurune osasungarri eta produktiboago bat lortzeko urrats gisa!  

 

Bibliografia 

 

• Booth, F. W., Roberts, C. K., & Laye, M. J. (2012). Lack of exercise is a major cause of chronic diseases. Comprehensive physiology, 2(2), 1143. 
•  Erickson, K. I., Voss, M. W., Prakash, R. S., Basak, C., Szabo, A., Chaddock, L., … & Kramer, A. F. (2011). Exercise training increases size of hippocampus and improves memory. Proceedings of the national academy of sciences, 108(7), 3017-3022. 
•  Severinsen, M. C. K., & Pedersen, B. K. (2020). Muscle–organ crosstalk: the emerging roles of myokines. Endocrine reviews, 41(4), 594-609. 
•  Eather, N., Wade, L., Pankowiak, A., & Eime, R. (2023). The impact of sports participation on mental health and social outcomes in adults: a systematic review and the ‘Mental Health through Sport’conceptual model. Systematic reviews, 12(1), 102.