-(e)an bidalia

Deskonexio digitala: funtsezko eskubide bat hiperkonektibitatearen aroan.  LSOINren gida berria 

desconexion digital

Gero eta digitalizatuagoa den mundu honetan informazioaren eta komunikazioaren teknologiek (IKT) sakonki eraldatu dute lan egiten dugun modua, eta gerta liteke eraldaketa digital horrek arrisku-faktore batzuk areagotzea eta arrisku berriak edo emergenteak eragitea teknologia bera (desegoki) erabiltzearen ondorioz. Hori guztia dela eta, deskonexio digitalerako eskubidea bermatzeko premia larria sortzen da. Eskubide hori 2018tik dago araututa Espainian, eta pertsonak hiperkonektibitatearen ondorio negatiboetatik babestea du helburu, hala nola estresetik, neke informatikotik eta bizitza pertsonalaren inbasiotik.  

Laneko Segurtasun eta Osasunaren Institutu Nazionalak (LSOIN) Deskonexio Digitalaren Oinarrizko Gida egin du, eskubide hori enpresetan eta erakundeetan ulertzeko eta aplikatzeko esparru osoa eskaintzen duena.  

Jarraian, gida honetako funtsezko puntuak banakatuko ditugu. 

Zer da deskonexio digitala? 

Lege-definizio bakar bat ez dagoen arren, deskonexio digitala pertsonek beren lan-ordutegitik kanpo lan-jarduerarik ez egiteko eta komunikazioei ez erantzuteko duten eskubidea da. Horren barruan sartzen dira mezu elektronikoak, deiak eta bitarteko digitalen bidez bidalitako mezuak. 

Gidak azpimarratzen du eskubide hori funtsezkoa dela honako hauek bermatzeko: atsedena, bizitza pertsonala eta lanekoa uztartzea, intimitatea eta laneko segurtasuna nahiz osasuna.  

Hiperkonektibitatearen inpaktua  

Eraldaketa digitalak onurak ekarri ditu, hala nola lan-malgutasuna, prozesuen hobekuntza eta zeregin arriskutsu, monotono eta errepikakorrak kentzea.  

Haatik, beste arrisku batzuk sortzea edo areagotzea ekarri du berekin, eremu psikosozialari lotutako arrisku berriak, hala nola teknoestresa (gailu digitalen gehiegizko erabilerak eragindako antsietatea, nekea eta mendekotasun teknologikoa dira haren ezaugarriak) eta ziberjazarpena (adibidez, bitarteko digitalek ahalbidetutako laneko jazarpen-jokabideak).  

Halaber, eten digitala handitzea ekarri du. Alegia, teknologiak eskuratzeko eta erabiltzeko desberdinkeriak, eremu geografikoagatik, hezkuntza-mailagatik, maila sozioekonomikoagatik eta, bereziki, adinagatik.  Adinagatiko eten digitala, edo belaunaldiarteko eten digitala desabantaila argia da zenbait kolektiborentzat, eta zailtzen du digitalizatutako lan-ingurune berrietara egokitzea.  

Arrisku horiek osasun mentalari ez ezik, osasun fisikoari ere eragiten diote, eta arazo muskulueskeletikoak, kardiobaskularrak eta loaren nahasmenduak eragiten dituzte.  

Araudia eta eskubide babestuak 

Deskonexio digitalerako eskubidea zenbait legek arautzen dute, hala nola Datu Pertsonalak Babesteko eta Eskubide Digitalak Bermatzeko 3/2018 Lege Organikoak (DPBEDBLO), Urrutiko Lanaren 10/2021 Legeak eta Langileen Estatutuak. Araudi horiek ezartzen dute enpresek bermatu egin behar dutela langileek lan-ordutegitik kanpo deskonektatzea, eta errespetatu egingo dituztela haien atsedenaldiak, baimenak eta oporrak.  

Deskonexio digitalaren bidez babestu beharreko eskubideak honako hauek dira: atsedenerako eskubidea, kontziliazio pertsonalerako, familiarrerako eta laboralerako eskubidea eta norberaren nahiz familiaren intimitaterako eskubidea. 

Gainera, gidak azpimarratzen du eskubide zeharkakoa dela eta langile guztiei aplikatzen zaiela, baita zuzendaritzako kideei eta telelana nahiz lan hibridoa egiten dutenei ere.  

Deskonexio digitala nola inplementatu  

Gidak proposatzen du enpresek deskonexio digitalerako barne-politika egitea, honako hauek barnean hartuta: 

  1. Aurretiko diagnostikoa: lan-baldintzak eta gailu digitalak erabiltzeko ohiturak aztertzea.  
  2. Jarduketa-protokoloa: neurriak definitzea, erabilgarritasunari, salbuespenei eta deskonexioa bermatzeko neurri zehatzei buruzko arau argiak ezarriz.  
  3. Prestakuntza eta sentsibilizazioa: hiperkonektibitateari lotutako arriskuen inguruan sentsibilizatzea, pertsonak teknologien erabilera egokia egiteko gaitzea eta eskubide hori errespetatzen duen antolaketa-kultura sustatzea.  
  4. Jarraipena eta kontrola: neurrien eragina ebaluatzea eta doikuntzak egitea, beharrezkoa denaren arabera.  

Onartu aurretik, plantillari edo haren ordezkariei kontsulta egingo zaiela ziurtatu beharko da. 

Ezarpenaren onurak pertsona eta enpresentzat  

Deskonexio digitala bermatzeak langileen osasuna eta ongizatea babesteaz gain, errendimendua eta produktibitatea hobetzen ditu. Lanaldien artean behar bezala indarberritzeak estresa murrizten du, akidura prebenitzen du eta lan-ingurune orekatuagoa sustatzen du.  

Deskonexio digitalak laguntzen du, orobat, talentua erakartzen eta atxikitzen, batez ere gero eta lehiakorragoa den lan-merkatuan. Hala, langileak motibatuagoak eta produktiboagoak izango dira, eta absentismoa murriztuko da bidenabar. 

Ondorioak  

Deskonexio digitala eskubide bat baino gehiago da, hiperkonektibitatearen garaiko behar bat da. LSOINren gidak bide argia ematen die enpresei pertsonak babesten dituzten eta teknologiaren erabilera osasungarria sustatzen duten neurri eraginkorrak inplementatzeko. Horrez gain, aurrerapen nabarmena ere bada lan-ingurune osasungarriagoak eta jasangarriagoak sor daitezen. 

Lanaren eta bizitza pertsonalaren arteko ildoa lausotzen ari den munduan, eskubide hori bermatzea funtsezkoa da lan-etorkizun gizatiarragoa eta jasangarriagoa eraikiko bada. Izan ere, gidak adierazten duen moduan, «aro digitalean inoiz baino beharrezkoagoa da lana humanizatzea eta pertsonak erdigunean jartzea».  

-(e)an bidalia

Kontsulta juridikoa 2025ko Uztaila

consulta

Enpresa baten barruan arrisku biologikoa egonez gero, zer aukera jasotzen ditu indarrean dagoen espainiako araudiak, baldin eta iturburu-pertsonak ez badu baimenik ematen bere mediku-historiara sartzeko edo bere lagin biologiko bat hartzeko? 

kontsulta

Enpresa baten barruko arrisku biologiko baten testuinguruan, hala nola gaixotasun kutsakorren eraginpean egotea, Espainiako araudiak zenbait lege-mekanismo jasotzen ditu informazio medikoa eskuratu edo lagin biologiko bat hartu ahal izateko, baita iturburu-pertsonaren baimen espliziturik gabe ere, betiere baldintza jakin batzuk betetzen badira. 

Lehenik eta behin, osasun publikoa babesteko printzipioak agintzen du. Espainiako legeriaren arabera, osasun publikoak lehentasuna du arrisku biologikoko egoeretan, bereziki herritarren edo hirugarrenen osasunerako arriskua dagoenean. Osasun Publikoari buruzko Lege Orokorrak (33/2011 Legea) eta Bizitzaren amaierako prozesuan pertsonen eskubideak eta duintasuna ziurtatzeari buruzkoak (41/2002 Legea) alderdi horiek jorratzen dituzte. Arrisku biologikoa egonez gero, iturburu-pertsonaren baimen espliziturik gabe jardun daiteke, baldin eta osasun publikorako arrisku nabaria eta larria badago. 

Bigarrenik, nahitaezkoa da osasun-agintaritzarekin lankidetzan aritzea. Pertsona batek gaixotasun kutsakor bat duela susmatzen bada, osasun-agintariek eskumena dute, legediari jarraikiz, pertsona horri azterketak egiteko edo lagin biologikoak hartzeko, haren baimenik gabe, osasun publikoa babesteko premia oinarri hartuta. Hori, batez ere, larrialdi-egoeretan aplikatzen da, hala nola epidemia-agerraldietan edo pandemietan. Kasu horietan, osasun kolektiboa lehenesten da. 

Jakina, bada lege-esparru bat, Osasun Publikoari buruzko urriaren 4ko 33/2011 Lege Orokorrean jasotzen dena. Lege horren azken eguneratzea 2023ko martxoaren 23an egin zen. Lege horren irakurketatik ondorioztatzen da ezen, arrisku biologiko larriko egoeretan (esate baterako, gaixotasun infekziosoak agertzen direnean, hala nola GIBa, hepatitisa, tuberkulosia, etab.), Osasun Publikoari buruzko urriaren 4ko 33/2011 Lege Orokorraren 24. artikuluak xedatzen duela osasun-zerbitzuek behar diren neurriak har ditzaketela osasun publikoaren babesa bermatzeko. Kasu horietan, lagin biologikoak hartzeko edo historia medikora sartzeko baimenik ematen ez bada, osasun-agintaritzak ahalmena izango du ezezko hori aintzat ez hartzeko, osasun publikoaren interes gorenaren printzipioan oinarrituta. 

Araudiak zenbait salbuespen jasotzen ditu, bereziki adingabeen edo desgaitasunen bat duten pertsonen kasuan. Pertsona hori adingabea bada edo erabakiak hartzeko ezgaitua badago, Espainiako araudiak baimena ematen die haren tutoreei, legezko ordezkariei edo osasun-agintariei haren izenean esku hartzeko, osasun publikoa babeste aldera, betiere ukitutako pertsonaren interes gorena kontuan hartu bada. 

Hala ere, iturburu-pertsona bere lagin biologikoak hartzearen edo bere historia medikoa ezagutaraztearen aurka badago, eta haren ezezkoak arriskuan jartzen badu osasun publikoa edo beste pertsona batzuen osasuna, araudiak aukera ematen du agintaritza judizialera jotzeko. Agintaritza horrek, azken batean, erabakiko du informazio hori eskuratzea edo laginak hartzea beharrezkoa den, betiere osasun publikoaren eta oinarrizko eskubideen printzipioetan oinarrituta. 

Nola ez, datu pertsonalen konfidentzialtasuna babestu egin behar da. Egoera jakin batzuetan, baimena eman daiteke pertsona baten adostasunik gabe haren historia medikora sartzeko edo lagin biologikoak hartzeko; hala eta guztiz, legeriak babestu egiten du datu pertsonalen eta osasun-datuen konfidentzialtasuna ere. Hori dela eta, sarbide oro osasun publikoa babestera bideratuta egon behar da, eta, betiere, eskubide pertsonalak ahalik eta gutxien urratuko direla bermatu behar da. 

Laburbilduz, Espainiako araudiak bidea ematen du arrisku biologikoko egoeretan esku hartzeko iturburu-pertsonaren baimenik gabe, betiere osasun publikoa eta segurtasun kolektiboa arriskuan badaude. Hori guztia osasun publikoa babesteko printzipioan oinarritzen da; izan ere, osasun publikoa norbanakoaren pribatutasunerako eskubideari gailentzen zaio salbuespenezko testuinguruetan. 

David Erauskin Pérez  

Letrado de la Asesoria Juridica de Mutualia  

-(e)an bidalia

Mutualex epaia 2025ko Uztaila

sentencia

Europar batasuneko justizia auzitegiaren epaia (seigarren sala), 2025eko apirilaren 10ekoa. c-584/23 gaia 

mazoa

Kasu honetan, Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak (EBJA) 2025eko apirilaren 10ean eman zuen epai bat aztertzen da, Bartzelonako lan-arloko 3. zenbakiko epaitegiak planteatutako arazo prejudizial baten ondoriozkoa. 

Epaiaren testuingurua supermerkatu-enpresa batentzat kutxazain gisa lan egiten zuen langile baten kasua da, zeinak 2008tik lanaldi murriztua baitzuen 12 urtetik beherako seme/alaba bat zaintzeagatik. Lanaldia murrizteko eskubidea Langileen Estatutuaren 37.6 artikuluan aurreikusita dago. Haren hasierako lanaldia asteko 39,5 ordukoa zen, eta pixkanaka joan zen murrizten: lehenik % 50era, gero 30 ordura eta azkenik, 2018tik, asteko 20 ordura. Murrizketa horrek berekin zekarren soldataren murrizketa proportzionala. 

2019ko apirilaren 13an, langileak lan-istripu bat izan zuen, eta, horren ondorioz, lesioak izan zituen aldakan eta belaunean, eta, ondoren, 2021eko abuztuan, Gizarte Segurantzako Institutu Nazionalak ezintasun iraunkor osoa aitortu zion. Emandako pentsioa soldata murriztuaren gainean kalkulatu zen, lan-istripuei buruzko Erregelamenduaren 60. artikulua aplikatuz. 

Langileak errekurtsoa aurkeztu zuen erabaki horren aurka, lanaldi osoko soldata kontuan hartu behar zela argudiatuz; izan ere, lanaldi-murrizketa batez ere emakumeek egiten duten familia-zaintzari lotutako eskubide baten ondorioz gertatu zen. Alegatzen zuen Espainiako araudiak sexuagatiko zeharkako diskriminazioa sortzen zuela, batez ere emakumeei egiten baitzien kalte, haiek hartu ohi baitute lanaldi-murrizketa mota hori. 

Auzia kasuaz arduratzen zen Bartzelonako lan-arloko 3. zenbakiko epaitegira igorri zuten, eta hark funtsezko bi arazo prejudizial helarazi zizkion Europar Batasuneko Justizia Auzitegiari: 

Lehenik eta behin, ea lan-istripuei buruzko Erregelamenduaren 60. artikulua, pentsioa soldata efektiboan (murriztuan) oinarrituta kalkulatzen dela ezartzen duenez, sexuagatiko zeharkako diskriminazioa den eta 79/7/EEE Zuzentarauaren 4.1 artikuluaren (tratu-berdintasuna Gizarte Segurantzan), 2006/54/EE Zuzentarauaren 5. artikuluaren (berdintasuna enpleguan) eta EBko Oinarrizko Eskubideen Gutunaren 21. eta 23. artikuluen aurka dagoen. 

Bigarrenik, kontuan hartuta kotizazioak % 100ean zenbatzen direla lanaldi-murrizketaren lehen bi urteetan (kotizaziopeko prestazio gisa), baina gero soldata murriztuaren arabera kalkulatzen dela pentsioa, eta eskubide hori baliatzen dutenen % 90 emakumeak direla, ea horrek zeharkako diskriminazioa dakarren eta Europar Batasunaren Funtzionamenduari buruzko Tratatuaren (EBFT) 8. artikuluaren aurkakoa den. 

Epaitegiak nabarmendu zuen ezen, Gizarte Segurantzaren datuen arabera, 2020tik 2022ra bitarte murrizketa hori izan zutenen % 90 baino gehiago emakumeak izan zirela, eta horrek aditzera emango lukeela neurrigabeko eragina duela haiengan. 

Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak ebatzi zuen ez dagoela Europar Batasuneko Zuzenbidearen aurka araudi nazional bat zeinak lan-istripuak eragindako ezintasun iraunkorreko pentsioa kalkulatzeko kontuan hartzen baitu istripuaren egunean langileak zuen soldata efektiboa, nahiz eta langileak lanaldi-murrizketa bat izan adingabe bat zaintzeagatik, baita neurri horri heltzen dion langile-taldea nagusiki emakumeek osatzen badute ere. 

EBJAren funtsezko argudioak izan ziren ez dagoela zuzeneko diskriminaziorik, araua berdin aplikatzen baitzaie gizonei eta emakumeei. Itxurazko desabantaila estatistikoa dagoen arren, istripuaren unean jasotako soldataren irizpide objektiboan oinarritutako xedapen neutrala da. Lanaldi-murrizketa emakume gehiagok hartzeak ez du araua automatikoki diskriminatzaile bihurtzen, baldin eta helburu legitimoa eta proportzionatua badu. Espainiako sistemak konpentsazio-neurriak aurreikusten ditu, hala nola kotizazioak % 100 zenbatzea murrizketaren lehen bi urteetan, eta horrek babes sozialaren eta kontributibitatearen arteko oreka islatzen du. 

Auzitegiak ebatzi zuen, semea zaintzeko legez onartutako lanaldi-murrizketa zuen eta lan-istripua eduki zuen langilearen egoerak ez zuela justifikatzen, Batasuneko Zuzenbidearen arabera, haren pentsioa lanaldi osoarekin lan egingo balu bezala kalkulatzea.  Beraz, kalkulua soldata murriztuan oinarritzeko Espainiako praktikak ez du urratzen Gizarte Segurantzaren arloko tratu-berdintasunari buruzko Europako araudia. 

Kasu honek tratu-berdintasunaren printzipioaren mugak erakusten ditu kotizaziopeko gizarte-prestazioen testuinguruan. Auzitegiak, nahiz eta onartu arau neutro batzuek neurriz kanpoko eragina izan dezaketela emakumeengan, azpimarratzen du soldata efektiboaren irizpidea ez dela diskriminatzailea per se, betiere objektiboa, justifikatua eta proportzionatua bada. 

David Erauskin Perez  

Mutualiako Aholkularitza Juridikoko letradua  

-(e)an bidalia

Mugimenduaren zientzia: nola eragiten dio ariketak gure gorputzaren biokimikari eta lanari? 

ciencia del movimiento

Lantegi biokimiko bat da gorputza 

Mugitzen garenean, gure muskuluek indarra baino gehiago sortzen dute: gorputz guztirako seinale gisa aritzen diren substantzia kimikoak jariatzen dituzte. Substantzia horiek miozinak dira. Esan dezakegu muskuluek organismoaren funtzionamenduari eragiteko —eta, askotan, hura hobetzeko— gorputzeko gainerako parteetara bidaltzen dituzten “mezu kimikoak” direla. Aurkakoa pentsatu ohi den arren, ez da beharrezkoa oso gogor entrenatzea haiek aktibatzeko: nahikoa da egunean zenbait aldiz mugitzea. 

 

Izan ere, gibela, gantz-ehuna, sistema kardiobaskularra, pankrea, azala eta beste organo batzuk erregulatzen dituzten 600 miozina baino gehiago identifikatu dira; hau da, muskulua organismoaren erregulatzaile sistemikoa da. 

 

Zer dira miozinak? 

Mugitzen garenean, eta, bereziki, muskuluak uzkurtzean, odolean miozina izeneko substantzia batzuk askatzen dituzten guruin gisa aritzen dira muskuluak. Molekula horiek azken hamarkadetan aurkitu dira, eta askotariko organoetan (garuna, bihotza eta gantz-ehuna) eragiten duten seinale kimikoak dira. Horregatik esaten zaie mugimenduaren molekula. IL-6 molekula da aztertuenetariko bat; gaixotasun-egoeran agertzen den bertsio proinflamatorioa ez bezala, antiinflamatorioa da ariketaren ondoren jariatzen denean, eta immunitate-sistema orekatzen eta inflamazio kronikoa murrizten laguntzen du. Molekula horiek, halaber, intsulina-sentsibilitatea hobetu dezakete, bai eta apetitua erregulatu, minbizi-mota batzuetatik babestu eta gogo-aldartea modulatu ere. Gainera, haietako batzuek —besteak beste, IL‑15 eta IGF‑1— efektu bereziki garrantzitsuak dituzte gainpisua eta obesitatea dituzten pertsonen metabolismoan eta, ikusi denez, ariketa aerobikoa eta indar-ariketak konbinatzeak molekula horiek askatzea optimiza dezake. 

 

Beraz, ez dira ariketatik eratorritako produktu hutsak: gure gorputza eraldatzen duten eragileak dira, barrutik lan egiten dutenak eta ohiko mugimenduak osasun fisikoa, mentala eta metabolikoa zergatik hobetzen duen azaltzen duten efektu sistemikoak dituztenak. Eta onena da jarduera leunekin eta laburrekin ere aktibatzen direla: oinez ibilita, eskailerak igota, lanean eten aktibo bat eginda, etab. 

 

 

Ariketak bihotzean, garunean eta immunitate-sisteman dituen efektuak 

Mugimenduak oxido nitrikoaren ekoizpena estimulatzen du; oxido nitrikoa funtsezko molekula bat da osasun kardiobaskularrerako. Odol-hodiak zabaltzea errazten du konposatu horrek; hala, odol-fluxua hobetzen da eta presio arteriala murrizten. Denborarekin, zirkulazioaren hobekuntza horri esker, miokardio-infartuaren, iktusaren eta beste gaixotasun batzuen aurkako babesa areagotzen da. Gainera, odoleko kolesterol- eta glukosa-mailak erregulatzen laguntzen du ariketak eta, modu horretan, osasun metabolikoa egonkortzen laguntzen du. 

Ariketa egiten dugunean, neurotransmisoreak ugaritzen dira; dopamina, serotonina eta noradrenalina dira haietako batzuk, eta arreta, gogo-aldartea eta kontzentratzeko ahalmena hobetzen dituzte. Baina, gainera, garunetik eratorritako faktore neurotrofiko (BDNF) izeneko proteina bat askatzen da, zeinak neurona-konexio berriak sortzen laguntzen baitu eta narriadura kognitibotik babesten baitu. Horregatik, alzheimerra, parkinsona eta bestelako gaixotasun batzuk garatzeko arrisku txikiagoarekin lotzen da ariketa, eta prebentzio-estrategiatzat ere erabiltzen da familia-aurrekariak dituzten pertsonekin. Ariketak, halaber, autorregulazio emozionala hobetzen du, eta antsietatearen, estresaren eta depresioaren sintomak murrizten ditu, baita diagnostiko klinikorik ez duten pertsonengan ere. Azterketa berriek erakutsi dutenez, ariketa erregularki egiteak (barne direla eten aktiboak eta lan-ingurunean atsegin hartzeko egiten den kirola) eragin babeslea izan dezake neke profesionalean eta egoera psikologikoa hobetu dezake oro har. 

Immunitate-sistemarentzat ere ona da. Ariketa erregularraren bidez lortzen den muskulu-aktibazioak organismoaren hantura-erantzuna modulatzen du; hala, eraginkorragoa da, eta ez hain kaltegarria. Erregulazio horri esker, hantura iraunkorrari lotutako gaixotasun kronikoetarako (2 motako diabetesa, minbizi-mota batzuk, etab.) joera txikiagoko ingurune biologikoa lortzen da.Gainera, lan-inguruneko eten aktiboek (laburrak izan arren) immunitate-erantzuna hobetu dezakete estresa, infekzioak eta neke metatua dagoen egoeretan. Bi hitzetan esanda, erregulartasunez mugitzeak hobeto defendatzen laguntzen dio gorputzari. 

Eta zer egin dezakezu lanean? 

Imajinatu lantokian zaudela eta mugitzea erabakitzen duzula: sentadilla gutxi batzuk eginda, sorbaldei mugimendua emanda edo arnasa sakon batzuk hartuta, benetako erreakzio kimiko bat martxan jartzen ari zara. Ez duzu behar ekipamendu berezirik: zure muskuluak erabiliz, miozinak, endorfinak eta dopamina askatzen ari zara, eta gorputz guztian eragiten dute, inflamazioa, mina eta arreta-maila modulatuz. Esan genezake une horretan barne-medikamentu pertsonalizatu bat egiten ari zarela, zure premia fisiologikoetara egokitua. Farmako naturala, albo-ondoriorik gabea, zure gorputzak egiten dakiena… estimulu egokia ematen badiozu, betiere. 

Zer da interesgarriena? Efektuak igarri egiten direla (erregulartasunez eginez gero): bizkarreko min gutxiago, argitasun mental handiagoa, aharrausi gutxiago, etab. Keinu txiki bat da, zientziak babestua, eta eten aktibo bakoitza zure osasuna hobetzeko aukera bilakatzen du… baita lanean ari zarela ere. 

 

Jarri gurekin harremanetan eta ikasi nola inplementa ditzakezun estrategia horiek lan-ingurune osasungarri eta produktiboago bat lortzeko urrats gisa!  

 

Bibliografia 

 

  • Booth, F. W., Roberts, C. K., & Laye, M. J. (2012). Lack of exercise is a major cause of chronic diseases. Comprehensive physiology, 2(2), 1143. 
  •  Erickson, K. I., Voss, M. W., Prakash, R. S., Basak, C., Szabo, A., Chaddock, L., … & Kramer, A. F. (2011). Exercise training increases size of hippocampus and improves memory. Proceedings of the national academy of sciences, 108(7), 3017-3022. 
  •  Severinsen, M. C. K., & Pedersen, B. K. (2020). Muscle–organ crosstalk: the emerging roles of myokines. Endocrine reviews, 41(4), 594-609. 
  •  Eather, N., Wade, L., Pankowiak, A., & Eime, R. (2023). The impact of sports participation on mental health and social outcomes in adults: a systematic review and the ‘Mental Health through Sport’conceptual model. Systematic reviews, 12(1), 102. 

 

-(e)an bidalia

2025eko lan-erreforma: Ezintasun iraunkorragatik kontratua azkentzeari buruzko gako berriak

oficina incluisva

2025eko maiatzaren 1ean sartu zen indarrean 2/2025 Legea, eta aldaketa nabarmena dakar ezintasun iraunkorragatik lan-kontratua azkentzeko erregulazioan. Aldaketa horrek Langileen Estatutuari, Gizarte Segurantzaren Lege Orokorrari eta Lan Arloko Jurisdikzioa Arautzen duen Legeari eragiten die, eta haren helburua da, desgaitasunen arloko Espainiako araudia Europako araudira egokitzea.

Aldaketa nagusietako bat  da indargabetu egiten dela ezintasun iraunkorragatik kontratua automatikoki azkentzea. Langileen Estatutuaren 49.1.e) artikuluak, zeinak ezintasun iraunkorragatiko azkentzea ere jasotzen baitzuen lehen, langilearen heriotza bakarrik hartzen du kontuan orain. Horren ordez, artikulu berri bat sartu da, 49.1.n) artikulua. Haren arabera, ezintasun iraunkorragatik kontratua azkentzeko baldintza batzuk bete behar dira ezinbestean; besteak beste, arrazoizko egokitzapenik egin ezin izatea eta langilearen egoera berriarekin bateragarria den lanpostu hutsik ez egotea.

Enpresak kalte-ordainik gabe azkendu dezake kontratua, baldin eta frogatzen badu egin beharreko egokitzapenek zama handiegia eragiten diotela enpresari, haren tamaina, baliabide ekonomikoak, finantza-egoera eta negozio-bolumena kontuan hartuta. 25 pertsona baino gutxiagoko enpresetan, zama hori automatizatu egiten da egokitzapen-kostuak atalase jakin batzuk gainditzen baditu, hala nola bidegabeko kaleratzeagatiko kalte-ordaina edo sei hilabeteko soldata.

Langileak berak ere erabaki dezake kontratua azkentzea baldin eta, beste aukeraren bat izanda, lanpostu berria ez onartzea erabakitzen badu. Bi kasuetan, ezintasun iraunkorraren ebazpena jakinarazten denetik gehienez hiru hilabeteko epea dago egokitzapenak egiteko edo kontratua azkentzeko. Epailearen interpretazioaren arabera, epea sei hilabetera luza daiteke.

Prozesuak irauten duen bitartean, lanpostua etenda eta erreserbatuta egongo da, Langileen Estatutuaren 48.2 artikulu berriaren arabera. Gainera, langileak 10 egun naturaleko epea du enpresan jarraitu nahi duela adierazteko. Arauak ez du argitzen zer gertatzen den epe horretan iritzirik ematen ez badu, eta, beraz, interpretazio bat baino gehiago egin litezke.

Prebentzio-zerbitzuen zeregina indartu egiten da, haiei baitagokie langilearen egoera berriarekin bateragarriak diren lanpostuak identifikatu eta egokitzapen-neurriak definitzea, nahiz eta aholku-emaile izaten jarraitzen duten. Azken batean, enpresaren ardura da langilearen segurtasuna eta diskriminaziorik eza bermatzea.

Ezintasun iraunkorragatiko pentsioaren eta ordaindutako lanaren arteko bateragarritasunari dagokionez, erreformak 174.5 artikulua erantsi dio GSLOri, eta artikulu horretan jasotzen da pentsioa eten egingo zaiola langileari lanpostua egokitu eta enpresan jarraitzen badu. Dena den, arauan badira desorekak, ezintasun iraunkor osoen kasuan batez ere, zeinetan gerta baitaiteke lanpostu berria ez etortzea bat lehendik zuenarekin.

Azkenik, erreformak Lan Arloko Jurisdikzioa Arautzen duen Legearen 120 artikulua ere aldatzen du, eta lehentasunezko eta presazko izapidetzea ezartzen du ezintasun iraunkorragatik azkendutako kontratuekin lotutako prozedura judizialetarako. Azkentzeko arrazoia behar bezala frogatzen ez bada, gerta liteke kaleratzea diskriminazioagatik baliogabe jotzea, eta enpresa derrigortuta egotea langilea kontratatzera eta izapidetze-aldiko soldatak ordaintzera.

Laburbilduz, erreforma honek paradigma-aldaketa bat dakar desgaitasuna duten langileen babesari dagokionez: haiek  laneratzea sustatzen du, eta kontratuaren azkentze automatikoa mugatzen. Hala ere, interpretaziorako eta aplikazio praktikorako erronka garrantzitsuak planteatzen ditu enpresentzat, langileentzat eta operadore juridikoentzat.

Susana Castañosen webinarra

Susana Castaños del Molino letraduak, Mutualiako Aholkularitza Juridikoko eta Betetze Korporatiboko zuzendariak, eman zuen webinar hau 2025eko ekainaren 20an: “Arau-Aldaketa Ezintasun Iraunkorragatiko Lan Kontratuaren Amaieran eta horren Presazko eta Lehentasunezko Izapidetzea Lan Arloko Jurisdikzioan. (Langileen Estatutuaren 48.2 eta 49.1 artikuluak. GSLOren 174.5 artikulua eta AJLren 120.1 artikulua) “.

-(e)an bidalia

Elkarrizketa: Aramendi doktorea, Mutualiako Pakea klinikako kirol medikuntzako mediku espezialista.  

aramendi doktorea

Ariketa fisikoa gaixotasun kronikoak tratatzeko baliabide terapeutiko gisa 

 
Hainbat urtetan, ariketa fisikoa egitea gomendatu izan da gaixotasun batzuen aurkako prebentzio-neurri gisa. Hala ere, gaur egun baliabide terapeutiko eraginkortzat jotzen da gaixotasun kronikoak tratatzeko. Ebidentzia zientifikoan oinarritutako ikuspegi hori aztertzeko, Aramendi doktorea elkarrizketatu dugu, Mutualiako Pakea klinikako kirol medikuntzako mediku espezialista.  

Zer ebidentzia zientifikok babesten du ariketa fisikoa erabiltzea gaixotasun kronikoak tratatzeko? 

Ariketaren ondorioei buruzko ezagutzak bilakaera nabarmena izan du azken hamarkadetan.  

Gaur egun esan dezakegu ebidentzia zientifiko onenak ariketa fisikoa preskribatzea bultzatzen duela gutxienez 26 gaixotasun kronikotan. Izan ere, ohiko tratamendu batzuen onurekin pareka daitezkeen eta are haiek hobetzen dituzten onurak erakutsi ditu. Gure gizartean oso ohikoak diren gaixotasunak, hala nola gaixotasun kardiobaskularrak, metabolikoak, neurologikoak, etab. 

Gaixotasun kardiobaskularrak hilkortasunaren lehen kausa direla kontuan hartuta, zer mesede egiten die ariketak paziente horiei? 

Ariketa fisikoak eragin kliniko esanguratsuak ditu gaixotasun kardiobaskularretan, eta horietan aplikatzen da gehien ariketa fisikoa. Honako hau litzateke ariketa eraginkorra den onuren podiuma: 

  • Gaixotasun koronarioa, infartuak eragiten dituena 
  • Iktusa 
  • Bihotz-gutxiegitasuna 
  • Diabetes aurrekoa 

Izan ere, ariketak hilkortasuna murrizten duela erakusten duten froga zientifiko onak daude. Horrek garrantzi handia du ikuspegi zientifikotik, heriotzaz ari baikara, ez gara ari neurtzeko zailagoak diren beste aldagai batzuez, hala nola osasuna, mina, bizi-kalitatea… Hilkortasuna neurtzen denean, zaila da huts egitea.  

Eta, gainera, MBEren (Ebidentzian Oinarritutako Medikuntza) barruan ospe handia duten zientzialarien sinadurak bermatzen dituen lanak dira. 

Badira beste gaixotasun kardiobaskular batzuk ere, hala nola klaudikazio intermitentea, eta gainbegiratutako ariketa fisikoa egiten duten pertsonen kasuan, sendagaiak bakarrik hartzen dituztenek baino 2 edo 3 aldiz gehiago ibiltzeko gai dira.  

Badakigu, halaber, ariketa fisikoak murriztu egiten duela presio arteriala eta medikazioa hartzeko beharra tentsio altua duten pazienteetan. 

 
Ariketaren eragina hain handia denez, zehaztu ditzakezu patologia espezifikoetan dituen onuretako batzuk? 

 
Bai, kopurua garrantzitsua da. Jarduera fisikoak ondorio kliniko esanguratsuak ditu 26 gaixotasun kronikotan baino gehiagotan. Adibidez: 

  • Gaixotasun neurologikoak: 
  • Antsietatea, depresioa eta estresa tratatzeko, intentsitate handiko indar-entrenamendua tratamendu farmakologiko batzuk baino eraginkorragoa dela ikusi da, % 61eko hobekuntza-tasak ematen baititu tratamendu konbentzionala soilik jasotzen dutenen % 21arekin alderatuta. 
  • Dementzia duten pazienteen kasuan, ariketa fisikoak funtzio kognitiboa zaintzen laguntzen du, eta narriadura neurologikoa moteltzen. 
  • Gaixotasun endokrinoak eta metabolikoak: 
  • 2 motako diabetesaren kasuan, indar-entrenamenduak hobetu egiten du intsulinarekiko sentikortasuna, kontrol gluzemiko hobea errazten du eta medikazio beharra murrizten. 
  • Obesitatea duten pertsonentzat, ariketa aerobikoak eta erresistentzia-ariketak uztartzea funtsezkoa da metabolismoa erregulatzeko eta pisua galtzeko. 
  • Minbizia: 
  • Bularreko, prostatako eta koloneko minbizia duten pazienteen kasuan, ebidentzia zientifikoak frogatu du ariketa fisikoak murriztu egiten duela errepikatzeko arriskua, hobetu egiten duela tratamendu onkologikoekiko tolerantzia eta errekuperazio funtzionalari laguntzen diola. Adibidez, bularreko minbizia duten emakumeen kasuan frogatu da ariketa fisikoa egiten badute, luzeago bizi direla. 
  • Muskulueskeletikoak: 
  • Osteoporosiaren kasuan, indar-entrenamenduak hezur-dentsitateari eusten eta haustura-arriskua murrizten laguntzen du. 
  • Adineko pertsonen hauskortasunari eta erortzeko arriskuari dagokienez, oreka- eta indar-ariketek erakutsi dute arazoak nabarmen murrizten direla. 
  • Artrosiaren kasuan, ebidentziak adierazten du ariketa espezifikoak, hala nola koadrizepsa indartzea, antiinflamatorio batzuk bezain eraginkorrak izan daitezkeela belauneko mina murrizteko. 

Onurak maximizatzeko, jarduera fisikoa pixkanaka joan behar da ezartzen, eta denboran eutsi egin behar zaio. Era berean, gomendagarria da atxikimendua hobetuko duten estrategiak sustatzea, hala nola taldeko ariketa, errutinak txertatzea eguneroko bizitzan eta teknologia erabiltzea aurrerapena monitorizatzeko. 

 
Zientziak eskainitako babesa eta ariketa egitearen onura ugariak kontuan hartuta, zergatik ez dute ariketa egitea gehiagotan preskribatzen medikuek beren jardunean? 

 
Oztopo nagusietako bat da medikuntza tradizionalaren hezkuntzan dagoen prestakuntza falta ariketa fisikoa preskribatzearen inguruan. Osasun-arloko profesionalen prestakuntzan denbora-tarte esanguratsua eskaintzen zaio farmakoak aztertzeari, baina gabezia nabarmena dago ariketa fisikoa tresna terapeutiko gisa erabiltzeari dagokionez. 

Gainera, egiturazko oztopoak daude osasun-sistemaren barruan.  

Ospitale batzuetan dagoeneko egin dira zenbait saio onkologoekin lankidetzan tratamenduen emaitzak optimizatzeko, horietan ariketa fisikoa txertatuta. Hala ere, hori eskala handian ezartzea erronka bat da oraindik ere. 

Paradigma-aldaketa bat behar da medikuntzan, ariketa preskribatzea ez dadin izan gomendio hutsa eta medikuok ariketa errezetatu dezagun dagokion dosian, eta patologia askoren tratamendu integral mota berri baten osagai bihurtu dadin. 

Zer mezu helarazi nahiko zenieke osasuneko profesionalei eta herritarrei, oro har, ariketa fisikoaren garrantziari buruz? 

 
Medikuei esango nieke ariketa fisikoa lehen mailako tresna terapeutikotzat hartzeko, pazienteen bilakaera klinikoa nabarmen hobetzeko gai baita. Ariketa fisikoaren preskripzioa mediku-kontsultan sartzea beharrezko urratsa da medikuntza eraginkorrago eta pertsonalizatuago bat lortzeko bidean. 

Pazienteak eta, oro har, herritarrak beren gaixotasunaren aurkako borrokan jarrera aktiboagoa hartzera animatuko nituzke. Beren bizi-kalitatea hobetzeko eta gaixotasunaren sintoma gutxiago izateko, gako esanguratsua da ariketa fisikoa maiz egitea. 

Ez dago zertan intentsitate handiko entrenamendurik egin. Nahikoa litzateke “teorian” medikuak agindu beharko lizkiekeen jarraibideak betetzea eta ariketa fisikoa eguneroko errutinan integratzea. 

Onura horiekin guztiekin, logikoa dirudi ariketak tratamendu estandarraren parte izan beharko lukeela kontsulta mediko askotan. Nola agindu beharko litzaieke ariketa gaixotasun kronikoak dituzten pazienteei? 

 
Badira ebidentzia onak adierazten dutenak gutxieneko dosi eraginkorrak honako hauek biltzen dituela: 

  1. Ariketa aerobikoa: 

Oinez ibiltzea, bizikleta estatikoa, eliptikoa, igeri egitea, dantza egitea… astean gutxienez 150 minutu metatu arte.  

Astean 75 minutu nahikoa lirateke intentsitatea handia balitz. 

Badira onura gehigarriak ere astean 300 minutura arteko ariketa fisikoa egiten bada intentsitate moderatuan. 

  1. Indar-entrenamendua: 

Norberaren gorputzaren pisuarekin, gomekin, pisuekin, makinekin, TRXarekin eta abarrekin egin daiteke.  

2 edo 3 saio astean: muskulu-talde handiak barne hartzen dituzten 8-10 ariketa, 1-3 serie/ariketa, 8-15 errepikapenekin, intentsitate moderatuan, hau da, zertxobait kostatu behar zaigu, “zertxobait gogorra” izan behar du (Borg: 12-13), gehieneko abiaduran . Ez da gainditu behar gehienez egin daitezkeen errepikapenen erdia. 

  1. Oreka-ariketak: 

Tai ji motakoak, nahiz eta ebidentzia-maila ez izan hain handia biztanleria orokorrarentzat; nik adinekoentzat gomendatuko nuke. 

 
Eskerrik asko zure ezagutza eta esperientzia gurekin partekatzeagatik. Zalantzarik gabe, ariketa fisikoa tresna terapeutiko garrantzitsua da, eta gaixotasuna prebenitzeko ez ezik, gaixotasun kronikoak tratatzeko funtsezko aliatu gisa ere txertatu beharko genuke. Hori bai, beti medikuak modu pertsonalizatuan aginduta. 

🎙 Mutualia Podcast #11 

-(e)an bidalia

Kontratu osteko lehiarik ezari buruzko ituna: elementu definitzaileak eta erabilgarritasuna 

Kontratu osteko lehiari buruzko ituna ordenamendu juridikoko figura bat da, eta langileei lehen egiten zuten jarduera bera egitea eragozten die, lan-harremana amaitu ondoren gehienez ere bi urteko epean, lehengo enplegatzailearekin zuzeneko lehiarik ez izateko. 

Kontratu osteko lehiarik ezari buruzko itun honen azken helburua da enpresak langilearen prestakuntzan eta ezagutzetan egin duen inbertsioa babestea, langileak ez ditzan erabili prestakuntza eta ezagutza horiek bere lehengo enpresa enplegatzailearen aurka lehiatzeko, modu desleialean izan ala ez. Dena dela, baldintza batzuk bete behar dira bideragarritasuna eta erabilera bermatzeko. 

Langileen Estatutuaren 21. artikuluak, lehiarik ezari eta enpresan irauteari buruzko itunari buruzkoak, ezartzen du zehaztu egin behar dela konpentsazio ekonomikoa, eta hori funtsezko eta uko egin ezinezko baldintza dela.  

Konpentsazioa ezin da inola ere izan anbiguoa, aldakorra edo alde bakarrak —enpresak nahiz langileak— erabakitakoa, eta egokia, argia eta enpresaren eta langilearen artean berariaz adostua izan behar du, bi aldeek itun horren ordaina jaso dezaten.  

Ezaugarri horiek zorrotz bete behar dira; izan ere, jurisprudentziak deuseztzat jotzen ditu kontratu osteko lehiarik ezaren itunak, konpentsazio ekonomikoari buruzko zehaztasunik ezagatik, eta azpimarratzen du hori funtsezko eta uko egin ezinezko baldintza dela, lehen aipatutako Langileen Estatutuaren 21. artikuluaren arabera. 

Enpresaren interesa egiaztatu behar da, lan-jardueratik bereizi behar da, ezin da izan sinbolikoa edo arbitrarioa, eta, behin baino gehiagotan adierazi den bezala, interes horrek argia eta frogatzeko moduan hitzartua izan behar du. 

Irizpide horiek betetzen ez baditu, ituna baliogabetu egiten da eta ezin da hura ez betetzeagatiko kalte-ordainik eskatu.  

Ildo horretan, adibide gisa aipatzekoa da Ceutako Lan-arloko 1 zenbakiko Epaitegiak berriki emandako epai bat. Epai horrek, Auzitegi Gorenaren 2023ko abenduaren 14ko epai bat oinarri hartuta, deuseztzat jo zuen kontratu osteko lehiarik ezaren ituna, konpentsazioari buruzko argitasun eta akordio faltagatik, eta beharrezko baldintzatzat ezarri zuen gardentasuna eta oreka izatea enpresaren interesen eta langileen interesen artean. 

Azken batean, gisa horretako figura juridikoen xedea da segurtasun juridikoa ematea bi aldeei, konfiantza eta elkarrekiko errespetua oinarri dituzten lan-harremanak sustatuz, eta berretsiz lehiarik ezari buruzko itunek gardenak, orekatuak eta zorroztasunez formalizatuak izan behar dutela, enpresaren interesa eta langileen eskubideak errespetatuz.  

David Erauskin Pérez  

Mutualiako Aholkularitza Juridikoko letradua