-(e)an bidalia

MUTUALEX EPAIA 2022KO OTSAILA

Sentencia

EZINTASUN IRAUNKOR ABSOLUTUAREN BATERAGARRITASUNA LANALDI PARTZIAL ORDAINDUKO ZINEGOTZI-KARGUAREKIN

Galiziako Justizia Auzitegi Nagusiaren 2021eko urriaren 27ko epaia

Egitatezko kasua

Ezkerreko begian erabateko itsutasuna eta eskuineko begian galera nabarmena izateagatik 2010ean ezintasun iraunkor absolutua aitortuta duen langilea.

2019ko ekainaz geroztik, Pontevedrako Udaleko zinegotzi-kargua betetzen du, dedikazio esklusibo partzial ordainduan.

GSINk berrikuspen-espedientea hasi ondoren, 2020ko urtarrilean ebatzi zuen pentsioa jasotzea eta kargu publikoa betetzea bateraezinak zirela.

Langileak ebazpen horren aurkako errekurtsoa aurkeztu zuen. Lan-arloko Epaitegiak demanda hori ezestean, langileak erregutze-errekurtsoa jarri zuen. Salak errekurtsoa baietsi, eta bateragarritasunaren alde ebatzi du.

Eztabaidatutako gaia

Errekurtso honetan eztabaidatutako gai juridikoa (ezintasun iraunkor absolutuaren bateragarritasuna ordaindutako lan batekin) Auzitegi Gorenak jada jorratu zuen 2019ko martxoaren 20ko epaian (233/2019; mutualitate honek urte bereko ekaineko artikuluan aipatua). Hala ere, kasu hau aztertzen da betetzen duen lanpostuaren berezitasuna kontuan hartuta, hau da, udaleko zinegotzi-postuarena; hori dela-eta, tokiko araubidearen administrazio-erregulazioa interpretatu behar da, bai eta hautetsi-jardueren bateragarritasuna arautzen duten beste zenbait xedapen ere.

Justizia Auzitegi Nagusiaren epaiak Auzitegi Gorenaren Laugarren Salaren doktrina berresten du, 2010eko uztailaren 14koa, zeinak Auzitegi Gorenak 2008ko urtarrilean emandakora igortzen baitu. Doktrina horren arabera, ezintasun iraunkor absolutuaren eta jarduera bat garatzearen bateragarritasunak –Gizarte Segurantzaren Lege Orokorraren 198. artikuluak aurreikusitakoak– ezintasun iraunkor eta absolutuaren onuradunari jarduerak egiteko aukera ematen dio, bere osasunerako kaltegarriak edo desegokiak ez diren bitartean.

Gainera, Justizia Auzitegi Nagusiak aipatutako jurisprudentzia horren argudioak gogorarazi ditu epaian:

  • Ezintasun iraunkor absolutuaren (EIA) judizioak dakartzan zailtasunak eta Legearen 198.2 artikuluaren zabaltasuna. Horiek bidea ematen dute EIAren definizioaren maximalismoa erlatibizatzeko, EIAren eta lanarekiko bateragarritasunari dagokionez.
  • Jarduerak ez-funtsezkoak eta behin-behinekoak edo noizbehinkakoak izatea bete behar izateari buruzko lege-xedapenik ez egotea.
  • Gizarte Segurantzaren Lege Orokorraren 198.2 artikuluak hitzez hitz dioena, ez baitio inolako mugarik jartzen pentsioaren eta jarduera bateragarrien arteko aldiberekotasunari.
  • Erregelamendura igortzea ezintasun iraunkor osoari (EIO) buruzko xedapenaren lehenengo paragrafoan baino ez da egiten.
  • Lanerako eskubidea ezin zaio ukatu ezintasun iraunkor absolutuko edo baliaezintasun handiko (BH) egoeran dagoenari, hala aitortzen baitu Espainiako Konstituzioaren 35. artikuluak, eta hala berresten baitute Gizarte Segurantzaren Lege Orokorraren 198.2 artikuluak eta 138.2 artikuluak.
  • Aurkako interpretazio-aukerak EIO aitortutako langileari EIA aitortutakoari baino baldintza hobeak egokitzera eramango luke.
  • Aztertzen ari garen bateraezintasunak nolabaiteko eragin desmotibatzailea izango luke EIA edo BH graduetan dagoenaren gizarteratzean eta laneratzean. Izan ere, nahiz eta lan berriarengatik ordaindutako kotizazioek etorkizuneko prestazioei dagokienez eraginkortasuna izan beharko luketen, lan arruntaren ondoriozko diru-sarrerak jasotzeagatiko pentsioa eteteak neurri batean pizgarri ekonomikoa kenduko lioke seguruenik ahalegin handiz egin beharreko jarduera bati.
  • OMILen 18.4 artikulua, ultra vires hartu behar da bateragarritasun-adierazpenari dagokionez, eta, beraz, ez da aplikagarria.

Argudio horietatik abiatuta, Salak azpimarratzen du bateragarritasun-erregimenaren ondorioetarako baloratu behar dena ez direla errentak (pentsioa eta langilearen ordainsaria), baizik eta ezinduaren lanaren eta haren egoeraren arteko lotura; horrela, 198.2 artikulu horretan debekatzen dena da bateragarriak ez diren jarduerak egitea, osasun egoerarako desegokiak edo kaltegarriak diren aldetik, eta ez onuradunaren pentsioaren ikuspegitik.

Are gehiago, adierazten du artikulu hori ezintasunaren berrikuspenera bideratzen dela; horregatik, berrikuspen-espedienteak arautzen dituen lege beraren 200. artikuluaren arabera interpretatu behar da. Izan ere, 198.2 artikuluaren arabera, «pentsioak ere ez du eragotziko ezgaituak jarduerak egitea, baldin eta gaitasunean aldaketarik ez badakar berrikuspen-ondorioetarako». Beraz, artikulu horrek ez du bateraezintasun-araurik ezartzen; aitzitik, lan bat egiaztatzen du, zeina gauzatzeak erakusten baitu onuraduna ez dagoela ezindua eman zaion ezintasun-mailan.

Hori dela-eta, Salak adierazten du dagokiona ez dela bateraezintasunagatik etetea, baizik eta berrikuspen-espediente bat hastea Gizarte Segurantzaren Lege Orokorraren 200.2 artikuluan aurreikusitako baldintzetan. Artikulu horrek ezartzen duenez, «ezgaitasun iraunkorragatiko pentsioduna besteren edo norberaren konturako edozein lan egiten ari bada, Gizarte Segurantzaren Institutu Nazionalak, ofizioz edo interesdunak berak eskatuta, berrikuspena sustatu ahal izango du, ebazpenean adierazitako epea igaro den edo ez kontuan hartu gabe».

Beraz, GSLOren 198.2 artikuluak EIArentzat baimentzen duen bateraezintasun bakarra eta determinatzailea da bateraezinak diren jarduerei –ezinduaren egoerarako kaltegarriak edo desegokiak diren aldetik– dagokiena, halako moldez non kaltegarriak ez diren jarduerak egiteak ez baitu bateraezintasuna ekarriko, baizik eta berrikuspen bat, hobekuntzagatik edo diagnostiko-akatsagatik.

Salaren ustez, kasu honetan onuradunak ez du bere egoerarako kaltegarria den jarduera desegokirik egin, eta, gainera, GSINk ez du hobekuntzagatik edo diagnostiko-akatsagatik ezintasun-maila berrikusteko espedienterik hasi; ondorioz, errekurtsoa baietsi du.

Azkenik, epaiak adierazten du ondorio berera iristen dela kasuari aplikatu beharreko toki-araubidea arautzen duten xedapenak aztertuta, EIAren pentsiodunak duen kargua dela eta. Hala:

  • 53/1984 Legea, abenduaren 26koa, Administrazio publikoen zerbitzuko langileen bateraezintasunei buruzkoa (I. KAPITULUKO lehenengo artikulua eta III. KAPITULUKO hirugarren artikulua).
  • 7/1985 Legea, apirilaren 2koa, Toki-araubidearen oinarriak arautzen dituena (75. artikulua). 
  • 5/1985 Lege Organikoa, ekainaren 19koa, Hauteskundeen araubide orokorrari buruzkoa (III. KAPITULUKO 158. artikulua), eta 2568/1986 Errege Dekretua, azaroaren 28koa, Toki-erakundeen antolamenduari, funtzionamenduari eta araubide juridikoari buruzko erregelamendua onartzen duena (6. artikulua).

Araudi horri dagokionez, honako hau adierazten du:

  • 5/1985 Lege Organikoaren 158.2 artikulua eta 1984ko 53. Legearen 1. eta 3.2 artikuluak ez dira kasu honetan aplikagarriak. Izan ere, aipatutako arau horietako lehena diputatuei eta senatariei buruzkoa da, eta bigarrenak sektore publikoan bi lanpostu bateragarri egitea aipatzen du, baina auzi-jartzailea ez zegoen egoera horretan; 3.2 artikuluak, berriz, sektore publikoko lan baten eta erretiro-pentsioa jasotzearen bateraezintasuna ezartzen du, baina erretiro-pentsioa ez dago parekatzerik baliaezintasun-pentsioarekin.
  • Era berean, ezin da 2568/1986 Errege Dekretuaren 13.2 artikulua urratutzat ulertu. Izan ere, arau horrek bi ordainsariren bateraezintasuna aipatzen du, baina baliaezintasun-pentsioa ezin da ordainsaritzat hartu, ordainsari batek lan aktibo bat eskatzen baitu eta horren ordainetan jasotzen baita, demandatzaileak ez bezala.

Hain zuzen ere, toki-araubidearen erregulazio espezifikoaren argitan, Salak uste du auzi-jartzaileak ez duela beste lanposturik betetzen, eta baliaezintasun-pentsioa jasotzeak ez dakarrela zinegotzi gisa dituen betebeharrak kaltetzen dituen lanbiderik edo jarduerarik, ez eta bere inpartzialtasuna arriskuan jar dezakeenik ere. Era berean, zehazten du ez duela ordainsari bat baino gehiago jaso administrazio publikoen aurrekontuen kontura, eta, azkenik, adierazten du ez zaizkiola aplikagarriak hautetsien bateraezintasun-kasuak ere, berariaz diputatuei eta senatariei zuzenduta baitaude, eta berak zinegotzi-kargua betetzen baitu. Ondorioztatzen du legedi honen berezitasuna kontuan hartuta ere ez dagoela bateraezintasunik, eta baietsi egiten du errekurtsoa.

Maria José Marcilla

Mutualiaren Aholkularitza Juridikoko abokatua 

-(e)an bidalia

Kontsulta juridiko 2022ko otsaila

kontsulta

Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusiak ofizioz ezabatu dezake Etxeko Langileen Sistema Berezian egindako langile baten alta, lan-harremanaren simulazioa dela-eta?

Erantzuna ezezkoa da, horri buruzko ebazpena eman baitzuen Auzitegi Goreneko Administrazioarekiko Auzien Salak, 2021eko irailaren 27ko epaian. Hain zuzen ere, ebazpen hartan, gai horri buruzko jurisprudentzia errepikatu zuen, zeinaren erakusgarri baitira, besteak beste, urriaren 11ko 2213/2016 epaia (673/2015 kasazio errekurtsoa) eta urtarrilaren 29ko 74/2019 epaia (2972/ 2016 kasazio errekurtsoa), non aipatzen baitira, halaber, 2014ko uztailaren 8eko epaia (3416/2012 kasazioa) eta irailaren 15eko 1133/2021 epaia (4068 /2019 kasazioa).

Jurisprudentzia horren abiapuntua da Gizarte Segurantzaren egintzen berrikuspena ez duela arautzen Administrazio Publikoen Administrazio Prozeduraren Legeak, haren legedi espezifikoak baizik. Legedi espezifiko hori Lan-arloko Jurisdikzioa arautzen duen legearen 146. artikulutik eta 84/1986 Errege Dekretuaren 54. artikulutik eta hurrengoetatik dator.

Hauxe dio arautegiak:

Lan-arloko Jurisdikzioa arautzen duen Legearen 146. artikulua: “Entitate, organo edo erakunde kudeatzaileek edo Soldatak Bermatzeko Funtsak ezin izango dituzte beren kabuz berrikusi eskubideak adierazteko egintzak, onuradunen kaltetan, eta, hala badagokio, lan-arloko epaitegi eskudunean eskatu beharko dute berrikuspena, adierazitako eskubidearen onuradunaren aurka dagokion demandaren bidez”. Eta jarraian gehitzen du, bigarren atalean, “Aurreko atalean ezarritakotik salbuetsiko dira: a) Akats materialak edo egitezkoak eta aritmetikoak zuzentzea, bai eta onuradunaren adierazpenean hutsuneak edo zehaztasun gabeziak egiaztatu izanaren ondoriozko berrikuspenak ere…”.
84/1996 Errege Dekretuaren 55. artikulua: “Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusiak ahalmenak ditu bere egintzak berrikusteko, ofizioz nahiz alderdiek hala eskatuta, inskripzioaren, lanbide arriskuen babesa gauzatzearen, aldi baterako ezintasunaren ondoriozko prestazioa estaltzearen, tarifazioaren, afiliazioaren, alten, bajen eta datu aldaketen inguruan. Edozelan ere, ahalmen horiek ezin izango dituzte ukitu eskubideak adierazteko egintzak, eskubide horien onuradunen aurka, salbu eta berrikuspenaren arrazoi direnean onuradunaren eskubide eta gainerako adierazpenetan egiaztatutako hutsuneak edo zehaztasun gabeziak”.
Diruzaintzaren asmoa da lan-harremanaren simulazioa “onuradunaren adierazpeneko hutsuneak eta zehaztasun gabeziak” kontzeptuaren barruan sartu ahal izatea, eta, ondorioz, ofiziozko berrikuspena egin ahal izatea, 146.2 artikuluan aurreikusitako salbuespena aplikatu behar dela ulertuta; dena dela, arau horren salbuespen bakarrak, lehen aipatutako arauekin bat etorriz, honako hauek dira: lehenengoa, akats materialen edo egitezkoen eta aritmetikoen zuzenketa hutsa izatea, eta, bigarrena, onuradunaren adierazpenetako hutsuneak edo zehaztasun gabeziak egiaztatu izanaren ondoriozko berrikuspena izatea.

Aipatu diren arauetatik ondorioztatzen da Gizarte Segurantzaren eskubideak adierazteko egintzen berrikuspena ezin dela egin administrazio bidetik, eta, aitzitik, jurisdikzio bidean eskatu beharko dela, dagokion demanda aurkeztuz eskumena duen lan-arloko epaitegian. Ideia da Administrazioak ezin utzi ahal izatea ondoriorik gabe eskubideak adierazteko egintzak, bere aginte hutsagatik, hain zuzen ere, partikular bati Administrazioak aldez aurretik aitortu dizkion eskubideak kendu nahi zaizkiolako; horregatik ezartzen zaio Administrazioari dagokion jurisdikzio organora jotzeko eta egintza legez kanpokoa dela frogatzeko zama.

Auzitegi Gorenak dio langileak Gizarte Segurantzan duen altaren baliozkotasun juridikorako beharrezkoa dela lan-harremana izatea bera eta lan-harremana benetan izatea eta lan-arloko jurisdikzioa dela gai hori ebazteko eskumena duena, eta ez Diruzaintza.

Era berean, uste du lan-harremanaren beraren simulazioa ezin dela sartu “onuradunaren adierazpeneko hutsune edo zehaztasun gabezia” esamoldearen barruan. Beraz, Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusiak etxeko langileen alta baliogabetzeko hartutako erabakiaren oinarria zen ez zegoela alta egiteko beharrezkoa den benetako lan-harremanik eta erabaki hori ez zen oinarritzen onuradunaren adierazpenean hutsuneak edo okerrak edo zehaztasun gabeziak egotean, zeinak baitira ofiziozko berrikuspenari bide ematen dioten kasu bakarrak. Gainera, kontsultatutako kasuan, altaren onuraduna etxeko langilea litzateke, eta Gizarte Segurantzako altako inprimakia ez dago hark sinatuta, enplegatzailea baita horretara behartuta dagoena, eta, beraz, arrazoi gehiagorekin, ezin justifika daiteke ofiziozko berrikuspena onuradunen adierazpeneko hutsuneengatik edo zehaztasun gabeziengatik.

Planteatutako kontsultari erantzunez, ondorioztatu behar dugu Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusiak ofizioz berrikusteko interesa agertu behar zuela lan-arloko jurisdikzioaren aurrean, hark baitu benetako eskumena lan-harremanik zegoen edo ez erabakitzeko, eta ezin zen ofizioz berrikuspenera jo, ez baitzen betetzen Lan-arloko Jurisdikzioaren Legearen 146.2 a) artikuluan aurreikusitako salbuespena, ez delako onuradunaren adierazpenean egiaztatutako hutsuneen edo zehaztasun gabezien kasu bat.

María José Marcilla

Mutualiaren Aholkularitza Juridikoko abokatua

-(e)an bidalia

Istripua: kontzeptu medikoaren eta juridikoaren arteko bereizketa

“Istripu zerebrobaskularra” (IZB) izendapenak, termino mediko gisa, ez dakar atxikita lanekoa ez den istripuaren kalifikazioa, termino juridiko gisa, IZB hori lanalditik eta lantokitik kanpo agertzen denean.

Istripu zerebrobaskularra kalifikazioa lanekoa ez den istripuarekin parekatzen saiatzeak ezin du ondorio ekonomiko larririk izan eskatzailearentzat; adibidez, dagokion lan-hitzarmena aplikatuz, enpresak laneko istripuen nahiz lanekoak ez diren istripuen ondoriozko Ezintasun Iraunkor Absolutuko edo Baliaezintasun Handiko egoeretarako jasotzen dituen kalte-ordainak eskuratzeari dagokion.

Arrazoi hori dela medio, komeni da azaltzea parekatze hori deuseztatzen duten arrazoibide juridikoak. Gai hau dagoeneko ebatzi du Auzitegi Gorenaren Laugarren Salak 2010eko otsailaren 9ko epaian, zeinak aipatzen baitu 2001eko apirilaren 30eko aurretiko epaia. Epai horren arabera, miokardioko infartua laneko istripua izan daitekeela onartzeak ez du esan nahi lanalditik eta lantokitik kanpoko edozein infartu lanekoa ez den istripua denik, eta irizpide hori bera aplika dakieke istripu zerebrobaskularrei.

Erabakigarria dena da istripu zerebrobaskularra termino mediko bat dela, eta, berez, garuneko infartu edo iktus deritzonaren sinonimoa dela. 

Laneko istripua nahiz lanekoa ez den istripua kontzeptuak, aldiz, termino juridikoak dira, GSLOren 156. artikuluan eta 158.1 artikuluan arautuak, hurrenez hurren. Istripu zerebrobaskularra lanaldian eta lantokian agertzeak eta GSLOren 156.3 artikuluan aurreikusitako presuntzioaren ondorioz laneko istriputzat jotzeak ez du esan nahi, ordea, lanekoa ez den istriputzat jo daitekeenik istripua lanalditik eta lantokitik kanpo gertatu denean eta iktusa eragin duen ekintza edo kanpo indar bat-bateko, gutxi-asko biolentorik antzeman ez denean.

Esan bezala, laneko istripua eta lanekoa ez den istripua termino juridikoak dira, ez medikoak, eta, horrenbestez, ikuspegi medikotik istripuaren kalifikazioa jaso dezakeen oro ez dago zertan hartu “istriputzat”, GSLOren 156. eta 157.1 artikuluen arabera, termino juridiko gisa, eta, hain zuzen ere, horietara jo beharra dago, horiek aipatzen baititu lan-hitzarmenaren 48. artikuluak, bertan aitortutako borondatezko hobekuntzak eskuratu ahal izateko.

Sakonduz gero lanekoa ez den istripua arautzen duen 158.1 artikuluaren interpretazio juridikoan, artikulu horrek ezartzen du lanekoak ez diren istriputzat joko direla laneko istripuak ez direnak. Hortaz, istripua, zentzu hertsian, beti den arren ezinbestekoa, arauak istripuari berari soilik aitortzen dio lanekoa ez den istripu izaera, eta ez beste arrazoi batzuek eragindako gorputzeko lesioei (gerta litekeen moduan 156. artikuluaren 2. zenbakiko erregulazioan, bereziki f) eta g) ataletan arautzen diren gaixotasunei dagokienez).

Beraz, 158.1 artikuluak ez die erreferentziarik egiten gorputzeko lesioei, nahiz eta lanekoa ez den istripuan beti egon lesioa, laneko istripuan gertatzen eta gaixotasun arruntean nahiz profesionalean gertatzen den bezala, kontuan hartuta Hizkuntzaren Errege Akademiaren hiztegiaren arabera lesio terminoa zauri, kolpe edo gaixotasunek eragindako gorputzeko kaltea dela.

Lanekoa ez den istripuaren nozioa benetan ezaugarritzen duena, gaixotasun arruntarekin alderatuta, ez da lesioa, zeina bat baitator bietan, baizik eta istripua izatea; alegia, ekintza bat-bateko, biolento eta kanpokoa izatea. 

Beraz, Auzitegi Gorenaren doktrina bateratuan oinarriturik, miokardioko infartu baterako baliozkoa denak orobat izan behar du baliozkoa infartu zerebral baterako, eta, horrenbestez, ondorioztatu behar da istripu zerebrobaskular bat laneko istriputzat har daitekeen arren istripua lanaldian eta lantokian agertzen bada, Gizarte Segurantzaren Lege Orokorraren 156.3 artikuluan aurreikusitako presuntzioa aplikatuz, ezin daitekeela kalifikatu lanekoa ez den istriputzat, nahiz eta istripu izendapen medikoa eduki, baldin eta lanalditik eta lantokitik kanpo gertatzen bada eta ez bada antzeman iktusa eragiteko moduko kanpo ekintza edo indar bat-bateko eta gutxi-asko biolentorik. Hori guztia, esan bezala, kontuan hartuta ezin daitekeela ahaztu laneko istripua nahiz lanekoa ez den istripua ez direla termino medikoak, inola ere, juridikoak baizik, eta, hortaz, ikuspegi medikotik istripuaren kalifikazioa aitortzen zaion orok ez duela zertan jaso istripuaren kalifikazioa, GSLOren 156. eta 158. artikuluekin bat etorrita, zeinetara jo behar baita, zalantzarik gabe, hitzarmeneko 48. artikuluaren arabera.

Maria José Marcilla

Mutualiaren Aholkularitza Juridikoko abokatua 

-(e)an bidalia

Mutualiak Laneko Arriskuen Prebentzioari buruzko argazki-lehiaketaren XIX. Edizioa abiarazi du

XIX-ARGAZKI-LEHIAKETA

Azken egunak. Epea martxoaren 31n amaituko da.

Gaur irekiko da Laneko Arriskuen Prebentzioari buruzko Mutualiaren argazki-lehiaketaren XIX. edizioan parte hartzeko epea, eta martxoaren 31n amaituko da.  

Lehiaketaren xedea da gizartea laneko segurtasunaz eta osasunaz sentsibilizatzea eta kontzientziatzea.

Sariek diru-sari hauek izango dituzte:

  • Lehenengo saria: 1.200 €
  • Bigarren saria: 900 €
  • Hirugarren saria: 600 €

Sariak 2022ko apirilaren 28an jakinaraziko dira, Laneko Segurtasunaren eta Osasunaren Nazioarteko Egunean, eta apirilaren 29an, aipatutako eguna ospatzeko Mutualiak Bilboko Euskalduna Jauregian egingo duen ekitaldian banatuko dira.

18 urtetik gorako pertsona guztiek, zaleek nahiz profesionalek, parte hartu ahalko dute, nahi badute, epaimahaiko kideek, haien zuzeneko senideek eta MUTUALIAn diharduten langileek izan ezik. Lehiaketan parte hartzea guztiz doakoa da. Argazkiek parte hartzen duen egilearenak eta originalak izan beharko dute, eta ezingo dira aurkeztu aurrez argitaratu edo beste edozein sariketatan saritu diren argazkiak. Hirugarrenek eduki ditzaketen eskubideetatik libre egon beharko dute.

  • Argazkiak JPG formatu digitalean bidaliko dira, prevencion@mutualia.eus helbidera.
  • Irudiek 6 megapixeleko bereizmena eduki beharko dute, gutxienez.
  • Fitxategiaren tamainak ez du 10 MB-tik gorakoa izan behar.
  • Argazkiarekin batera, behar bezala betetako deskribapen-orri bat bidali beharko da.

ETA ZUK, ZER DIOZU?

ANIMATU ETA PARTE HARTU!

-(e)an bidalia

Berdintasun-zerbitzuaren helburuak

logo-ekfb

Euskal Kirol Federazioen Batasunaren atal honetan, eta esanguraz betetako martxoko hilabetean, euskal kirol-erakundeetan dagoen berdintasun-zerbitzuari buruzko informazioa emango dugu. Izan ere, kirolaren eremuan emakume eta gizonen berdintasuna ardatz duten ikuspuntuak eta jarduerak bultzatzen saiatzen gara. 

Euskal Kirol Federazioen Batasunak federazioentzako laguntza-zerbitzua sustatzen du, haien kudeaketan eta jardueretan genero-ikuspegiari dagozkion arlo guztiak errazteko. Orain dela urtebete, tailerrak egin ziren Fadurako Hobekuntza Teknikorako Zentroan, Getxon, emakume eta gizonen berdintasun-ikuspegiak sustatzeko kirolaren arloan. Federazioetako eta EKFBko ordezkariak bildu zituzten jardunaldi haietan zenbait puntu aztertu ziren. Horiez gain, garatu beharreko zenbait gaiz osatzen da zerbitzua. 

Asmoa, betiere, elkarrekin hausnartzea da, erakunde horietan eta ordezkatzen dituzten klubetan emakumeen eta gizonen artean dagoen berdintasun-mailaz, eta, era berean, federazio eta klub bakoitzak garatu edo sustatu ditzakeen helburu eta ekintzak identifikatzea. Beste xede bat sexu-jazarpenak prebenitzeko eta halakoei aurre egiteko protokoloak diseinatzea eta martxan jartzea da. Erakundeen kudeaketa hobetu nahi da, berdintasuna ardatz hartuta: gobernu-organoak, gobernantza, kudeaketa-eredua, estatutuak, planifikazio estrategikoa, aurrekontua…; informazioaren gestioa, langile eta kolaboratzaileena, boluntarioena, barne- eta kanpo-komunikazioa, jardueren planifikazioa, diseinua eta ebaluazioa, gizartearekiko eta interes-taldeekiko harremana, berdintasunerako balio-aldaketa eta ahalduntzea: presentzia orekatua, kirol-jarduera… Azken batean, emakumeen eta gizonen berdintasuna sustatzen da, eta sexuaren araberako kirol-jardueraren berezitasunak lantzen dira; baita emakumeen aurkako indarkeriaren ezabapena, eta sexu-jazarpena edo sexuarengatiko jazarpena prebenitu eta horiei aurre egiteko protokoloak ere. 

Hala, EKFB berdintasunaren alorreko bere jarduera-plana osatzen ari da, eta laguntza ematen die kontsultak egiten dituzten edo laguntza teknikoa behar duten federazioei, sexuen arteko oreka handiagoa duten zuzendaritza-batzordeak eratzea sustatzen du, informazio kuantitatiboa eta kualitatiboa biltzen du federazioetako genero-ikuspegiari buruz, eta erakundeen kanpainei laguntza ematen die, euskal kirolaren eremuan erreferenteak ikusarazten jarraitzeko. Guztiz aintzat hartzen da federazioek dibulgazioko, prestakuntzako eta sentsibilizazioko kanpaina eta jardunaldietan parte hartzea, kirolean sexu-jazarpen eta -abusuak, edo sexuarengatikoak, saihesteko. 

-(e)an bidalia

“Silver” belaunaldia, etorkizuneko gidariak.

GENERACIÓN “SILVER”, LOS CONDUCTORES DEL FUTURO.

Biztanleriaren zahartzea eta egungo gizartean gertatzen ari den alderantzikatze demografikoa aurrez aurre ditugun erronka handienetakoak dira, dagoeneko. EINren datuen arabera, 2019ko uztailean biztanleriaren %19,5ek 65 urte edo gehiago zituen, eta ehuneko hori %32ra igoko da 2050ean. Logikoa denez, hori gidarien erroldan ere islatzen da. 2008an, 64 urtetik gorakoak 2.224.218 ziren (%9,4), eta 2018an, 4.175.612 zenbatu ziren (%15,5). Ondorioz, arazo horrek bere isla du bide-segurtasunean.

Ondorengo urteetan adineko gidari gehiago egongo dira; hain zuzen ere, bizitza osoa daramate gidatzen eta gauza bera egiten jarraituko dute. Gainera, bizi-itxaropena eta, batez ere, bizi-kalitatea handitu direnez, denbora gehiagoan egingo dute. Baina adinekoek istripu bat izateko arrisku handiagoa al dute? Granadako Unibertsitateak egin eta Geriatria eta Gerontologiako Espainiako aldizkariak gidatzeari eta zahartzeari buruz argitaratu dituen azken ikerketen arabera, «balio absolutuetan», adineko gidariek beste adin-talde batzuek baino ezbehar gutxiago izaten dituzte. Arrazoiak: beren gabeziez jabetzen dira, arriskuekiko esposizio txikiagoa dute (gauez gutxi ateratzen dira eta ibilgailua ibilbide ezagunetan erabili ohi dute) eta arrisku-jokabideak saihesten dituzte (gehiegizko abiadurak, ausarkeriazko aurreratzeak, etab.).

Hala ere, ez dugu ahaztu behar 2019an 64 urtetik gorako 492 pertsona hil zirela bide-ezbeharretan (biktima guztien % 28), eta horrek hausnarketa bat egitera bultzatzen gaitu, azaldu dugun moduan etorkizunean ezinbestekoagoa izango den egoera bati irtenbideak emateko. Gero eta adineko gehiago daude eta, batez ere, aktiboagoak dira.

Orduan, noiz arte gidatu dezakete? Gaur egun, Espainian ez dago adin-mugarik. Gidabaimena 10 urtean behin berritzen dugu, eta 5 urtera igarotzen da 65 urte betetzean. Adineko gidariei ez diete proba berezirik eskatzen, gaixotasun kronikoren bat dutenean izan ezik; hala, norberak eta ingurukoek egiten duten nolabaiteko erregulazio baten moduan funtzionatzen du gehiago.

Geriatrian eta bide-segurtasunean adituak diren doktoreek bi ideia nagusi aipatu dituzte: epemugak ez luke adin kronologikoaren araberakoa izan beharko, adin funtzionalaren eta mentalaren araberakoa baizik, eta Osasun Sailaren eta gidarien azterketa-zentroen arteko harreman handiago baten alde egin dute.  

DGT bat dator aditu horiekin, eta autonomia-erkidegoen inplikazio handiagoa eskatzen du, osasun arloko eskumenak dituztelako. Zentro Mediko-psikoteknikoen Espainiako Elkarteak ere (ASE-CEMP) jarrera hori defendatzen du, eta osasun txarteleko datuak atzitzeko aukera izan dezaten eskatzen du, balorazio zehatzagoak eta kalitate handiagokoak egiteko.

Aditu horien arabera, oso garrantzitsua da proba fidagarri bat aurkitzea, ziurtasun handiagoaz zehaztu ahal izateko noiz den egokia gidatzea eta noiz ez. Hala ere, gidatzeko eskubidea ere defendatzen dute; izan ere, pertsona batek gidatzeari uzten dionean haren autoestimua txikiagotu daiteke eta depresioa izateko arrisku handiagoa dago. Horregatik, oso garrantzitsua da oreka bilatzea, ez dezagun ahaztu mugikortasunak isolamendua saihestu eta autonomia errazten duela.

Institut Guttman institutua neurorrehabilitaziorako ospitale bat da eta, RACCrekin eta FIA federazioarekin lankidetzan, 60 urtetik gorakoentzako test bat aurkeztu du, zeinak, mediku baten diagnostikoa ordezkatzen ez duen arren, gidariaren gaitasunen inguruan orientatzen duen. Era berean, arestian aipatutako «Gidatzea eta zahartzea» artikuluak gomendioak ematen dizkie adineko gidariei: esaterako, beren trebetasunetara egokitutako gidatze-praktikak egitea, aldizkako mediku-azterketak egitea, bidaia luzeak saihestea eta entrenamendu- eta birgaitze-programetara joatea. Halaber, gaur egungo trafiko-seinaleetan aldaketak egitea iradokitzen dute; hain zuzen ere, frogatuta dago aldaketa txiki batzuei esker, esaterako, tamaina handiagoa eta distira gehiago erabiliz, adineko gidarien pertzepzio goiztiarra eta ulermena errazten dela.

Azaldutakoaren ondoren, esan beharra dago gaur egungo zahartzeko modua aurreko hamarkadetakoa baino hobea dela; horregatik datorkit burura Ron Howarden Cocoon filma, zeinetan, 1985ean jada, adineko jendearen bizitzarekiko grina eta, batez ere, bizitzeko gogoa ikus genezakeen. Egiaz, adinekoak baino gehiago, esperientzia handiagokoak dira, eta bizitzak utzitako aztarnak dituzte. Baina gero eta prestatuago daude eta aktiboagoak dira.  

Bide batez, oso gomendagarria da filma eta, batez ere, BIZITZEA.