Interes orokorreko xedapenak, buletinetan argitaratuta (E.A.E., E.H.A.A., A.L.H.A.O., B.A.O., G.A.O. y E.B.A.O.), 2023ko uztailaren 08tik uztailaren 14rako astea.
MutuaLex 257 zk.
Bizikletaren gorakada gure errepideetan.
Jende askok bizikleta aukeratzen du bide publikoetan ibiltzeko garraiobide gisa. Merkea, erosoa eta osasungarria da, eta, txikia denez, erraz garraia daiteke. Azken ezaugarri hori dela eta, bizikleta da gainerako erabiltzaileek gutxien ikusten dituzten eta, beraz, ahulen diren garraiobideetako bat.
Logikoa denez, uda iristean, eta Frantziako Tourra gure errepideetan arrakastaz igaro ondoren, gora egingo du egun hauetan bizikletaren erabilerak. Horregatik, egoki baino egokiagoa da mota horretako ibilgailuei buruzko zirkulazio-arauak berrikustea. Arau horiek berebiziko garrantzia dute txirrindularientzat eta bide publikoaren gainerako erabiltzaileentzat.
- Telefono mugikorra, EZ. Erabat debekatuta dago telefono mugikorra erabiltzea bizikleta gidatzen ari garenean. Debekatuta daude, era berean, soinu-hargailu edo -erreproduzitzaileei konektatutako entzungailuak. Entzungailuek entzuteko gaitasuna mugatzen dute, eta arreta galaraz dezakete.
- Galgatuko dugula ohartaraztea. Txirrindulariak honela ohartaraz dezake bat-batean galgatuko duela: besoa gora eta behera mugituz, txandaka, mugimendu labur eta azkarrekin. Seinalea gomendagarria da atzetik jotzea saihesteko, baina ez da derrigorrekoa inoiz, eskulekua askatzea eskatzen baitu oso erreakzio azkar batean.
- Bidegorritik. Segurtasunagatik, gomendagarria da hirian eta errepidean bidegorrietatik zirkulatzea beti, seinaleren batek behartzen gaituenean izan ezik.
- Alkohol-tasa. Txirrindulariei ere eragiten die gidarientzako alkoholemia-tasa maximo orokorrak (0,5 g/l alkohol odolean, edo 0,25 mg/l botatako arnasan). Era berean, gainerako gidariek bezala, derrigor egin behar dute alkoholemia-testa, agenteren batek hala eskatuz gero. Izan dezagun gogoan 0,0 dela alkohol-tasa seguru bakarra.
- 7 urte arteko bidaiari bat. Bizikletetan, 7 urtera arteko bidaiari bat baino ezin da eraman, eserleku gehigarri homologatu batean, betiere gidaria adin nagusikoa bada.
- Argiak erabiltzea. Gauez ibiltzean edo azpiko pasagune edo tuneletan zirkulatzen dutenean, txirrindulariek argiak piztuta eraman behar dituzte, aurrekoak zein atzekoak, haiek berek ikusteko eta gainerakoek haiek ikus ditzaten.
- Lehentasuna eman oinezkoei. Txirrindulariek ere utzi behar diete pasatzen oinezkoei, bai behar bezala seinaleztatutako oinezkoentzako pasaguneetan, bai beste bide batean sartzeko biratzen ari direnean eta oinezkoak zeharkatzen ari direnean, nahiz eta haientzako pasabiderik ez egon.
- Pasatzeko lehentasuna. Txirrindulariek pasatzeko lehentasuna dute, ibilgailu motordunen aldean, hauetan zirkulatzean: bidegorriak, txirrindularientzako pasabideak eta behar bezala seinaleztatutako bazterbideak. Gainerako egoeretan, beste erabiltzaile batzuen lehentasunak errespetatu behar dituzte, arauek eta seinaleek ezartzen dutenari jarraituz.
- Taldeak biribilguneetan. Txirrindulariek, taldean doazenean, lehentasuna dute –guztiek, lehenengotik azkenekora– biribilguneetan eta gainerako bidegurutzeetan, lehenengo txirrindularia bertan sartu den unetik.
- Abiatzea. Abiatu aurretik, txirrindulari guztiek –gainerako gidariek bezala– begiratu egin behar diote sartzekoak diren bideari, egiaztatu ez dabilela hurbil beste ibilgailurik edo urrunegi daudela abiatzean arriskurik izateko, eta maniobra seinaleztatu behar dute.
- Seinaleak errespetatzea. Seinaleak, semaforoetakoak zein bertikalak (stop, pasatzen utzi, abiadura mugatua…), gidari guztientzat dira, txirrindularientzat ere bai.
- Maniobrak seinaleztatzea. Zirkulazioan sartzea ez ezik, beste maniobra batzuk ere seinaleztatu behar dira bizikletan, hala nola biratzea, noranzkoa aldatzea eta erreia aldatzea. Seinaleak eskuineko besoarekin egin daitezke, sorbaldaren altuerara horizontalki luzatuz, edo ezkerrekoarekin, angeluan tolestuz.
Arau orokor horietaz gain, beste arau zehatzago batzuk ere aplikatzen zaizkio ibilgailu-mota horri:
Herriguneetako bideetan:
- Kaskoa. Denentzat da gomendagarria, baina 16 urtetik beherakoentzat baino ez da derrigorrezkoa.
- Oinezkoen pasabideak eta txirrindularien pasabideak. Bizikletek txirrindularientzako pasabideetan baino ez dute lehentasuna; oinezkoentzako pasabideetan, ordea, inoiz ez, nahiz eta askok oraindik hala dela pentsatu. Errepidea oinezkoentzako pasabide batetik zeharkatzeko, bizikletatik jaitsi, eta oinez gurutzatu behar dugu.
- Espaloitik, EZ. Debekatuta dago espaloietatik eta oinezkoentzako edozein gunetatik zirkulatzea, salbu eta erabilera partekaturako seinaleztatuta badaude.
- Eskuinetik. Bidegorririk ez badago (kasu horretan, bertatik zirkulatu beharko lukete), galtzadaren eskuineko ertzetik hurbil zirkulatuko dute bizikletek, eta segurtasun-tartea utziko dute zintarritik edo aparkatutako ibilgailuetatik. Eta taldean badoaz, gehienez ere biko zutabeetan zirkulatu ahal izango dute.
Herriguneetatik kanpoko errepideetan:
- Islatzaileak. Argiak piztea nahitaezkoa denean, jantzi islatzaile bat ere eraman beharko dute soinean, gainerako gidariek 150 metrora bereiz ditzaten.
- Kaskoa. Herriguneetatik kanpoko errepideetan, nahitaezkoa da kasko homologatua erabiltzea, hiru kasutan izan ezik: igoera luzeetan, muturreko beroa egiten duenean edo arrazoi medikoengatik.
- Bazterbidetik. Bideak ez badu behartzen haientzako nahitaezko errei bat erabiltzera, eskuineko bazterbidetik zirkulatuko dute, halakorik badago; jaitsiera luzeetan baino ezin izango dute utzi, betiere horretarako segurtasun-baldintzak badaude.
- Paraleloan. Txirrindulariek ezin dute tropelean zirkulatu bide publikoetan. Bai, ordea, paraleloan edo biko lerroetan; dena den, hala badoaz, ikuspenik gabeko tarteetara iristean edo aglomerazioak sortzen direnean, ilaran jarri beharko dute.
Trafiko Zuzendaritza Nagusiak emandako 20 aholku horietan ikus dezakegunez, bizikleta baten gainean jartzean ibilgailu-gidari bihurtzen gara,eta, horregatik, eragiten diguten arauak ezagutu behar ditugu, guztiontzat seguruagoa den modu batean gidatu ahal izateko.
MutuaLex 256 zk.
Interes orokorreko xedapenak, buletinetan argitaratuta (E.A.E., E.H.A.A., A.L.H.A.O., B.A.O., G.A.O. y E.B.A.O.), 2023ko uztailaren 01etik uztailaren 07rako astea.
Zer da ekitaldi jasangarri bat?
Kontsideratzen da ekitaldi bat jasangarria dela hura diseinatu eta antolatzeko ingurumen-neurriak barne dituzten jarraibide batzuk kontuan hartu direnean, horren helburua izanik nagusiki ingurumenaren gaineko inpaktu kaltegarriak albait gehien gutxitzea. Horretarako, IHOBEk Erronka Garbia metodologia du. Mutualiak integratua du prozedura hori bere ekitaldien antolamenduan eta garapenean. Hartara, ingurumenaren gaineko inpaktua gutxitu nahi da, eta, aldi berean, erakundeak eta bertaratzen diren pertsonak kontzientziatu nahi dira jendetza handiak biltzen dituzten ekitaldiak antolatzearen ondorio kaltegarriak arintzeko beharraz.
Onura nagusiak
- Energia-efizientzia handiagoa
- Ur-kontsumo txikiagoa
- Lehengaien berrerabilera
- Hondakin gutxiago
- Ingurumen-aztarna murriztea
Nola aplikatzen da?
IHOBEk ezartzen duen bezala, ekitaldi bat antolatzeko fase guztiak hartu behar dira kontuan:
- Diseinua eta plangintza. Lehendabiziko puntu honetan, ingurumena aintzat hartzeko, ekitaldiaren oinarriak definitu behar dira, kontuan hartuz zein diren ingurumen-alderdi garrantzitsuenak eta lortu beharreko ingurumen-helburuak zein -jomugak. Horretarako, ekitaldiaren kokapenaren eta motaren arabera, hura garatzeko beharrezko baliabideak kudeatuko dira. Beharrizan materialak eta kostu ekonomikoa identifikatuko dira.
- Ekitaldi baten antolamendua. Diseinatu eta planifikatutakoan, hurrengo fasea da finantzaketa, kontratazioak eta erosketen plangintza zehaztea, eta ekitaldiaren komunikazio-kanpaina.
- Ekitaldia bera eta jarraipena. Fase honetan, plangintzatik gauzatzera pasatuko gara, alegia, ekitaldia ekoiztera eta azken komunikazioa egitera. Adibidez, diseinu- eta plangintza-fasean zehaztu bada hondakinak gaika bilduko direla, ekitaldiaren egunean hori ikusaraziko da, eta bilketarako ezarri diren neurrien berri emango zaie bertaratu direnei, hala nola edukiontzi espezifikoak hondakin-mota bakoitzerako. Halaber, ekitaldiak irauten duen bitartean, zenbait neurri hartuko dira kuantifikatu beharreko datuak biltzeko, adierazle espezifiko eta neurgarriak ezarriz. Adibidez, baliabideak, materialak, erosketak, energia, ura, isuri, hondakin eta emisioen sorrera, etab. Hartara, ekitaldiaren eragina kalkulatu ahal izango da.
- Desmuntatzea eta itxiera. Ekitaldia bukatutakoan, ekitaldia ingurumenaren aldetik ebaluatuko da, bildu diren datuen bitartez. Horretarako, Ingurumen Inpaktuaren Kalkulagailu bat du IHOBEk, eta ingurumen-inpaktu orokorra kalkulatzen laguntzen duena. Hiru metodologiaren arabera eskaintzen ditu emaitzak:
- Karbono-aztarna
- Aztarna hidrikoa
- Ingurumen-aztarna
Datu guztien bidez, antolakuntzak jakin ahal izango du eraginkorki jokatu duen edo ez, eta ikusi zer hobekuntza egin daitezkeen beste ekitaldi bat antolatzeko orduan. Erronka Garbia metodologia etengabeko hobekuntzaren filosofian oinarritzen da. Hartara, ikasketen integrazioa sistematizatzen du, ekitaldien inpaktua etengabe murrizteko.
Mutualia eta ekitaldietan ingurumena aintzat hartzea
Mutualiak urteak daramatza bere jardunaldietan ingurumena aintzat hartzen, eta, 2017. urtetik aurrera, IHOBEren Erronka Garbia metodologia aplikatu du. Metodologia horrek gerta daitezkeen ingurumen-eragin kaltegarriak albait gehien gutxitzeko ingurumen-neurriak integratzen ditu.
Iturria: IHOBE
MutuaLex 255 zk.
Interes orokorreko xedapenak, buletinetan argitaratuta (E.A.E., E.H.A.A., A.L.H.A.O., B.A.O., G.A.O. y E.B.A.O.), 2023ko ekainaren 24tik ekainaren 30erako astea.
Mutualia da txosten medikoak euskaraz entregatuko dituen lehen osasun-erakundea
- Uztailetik aurrera, historia klinikoan euskara lehentasunezko hizkuntza dela adierazi duten pertsona guztiek mediku-txostenak euskaraz jasoko dituzte.
- Osasun-profesionalek zuzenean euskaraz sortu ezin dituzten txostenak, automatikoki itzuliko dira adimen artifizialaren bidez.
- Mutualiak osasun-arreta berritzen du, pazienteen hizkuntza-eskubideak bermatzeko.
Aurrerapen teknologiko garrantzitsu batean, Mutualiak, Mutualia Gizarte Segurantzarekin lankidetza duen 2zk.ko Mutuak, irtenbide berritzaile bat ezarri du bere pazienteen hizkuntza-eskubideak bermatzeko. Pazienteek osasun-zentro batera joaten direnean izaten duten arazoetako bat da, ez dutela beti bermatzen beren hizkuntzaren erabilera.
Arazo horren zati bat konpontzeko, hau da, urgentziazko txosten medikoak euskaraz sortzeko, Mutualiak abangoardiako adimen artifiziala erabili du, sortzen diren unean bertan larrialdiko txostenak itzuli eta entregatzea lortuz, atzerapenik gabe, kalitate handiagoko zerbitzua eskainiz.
Adimen artifizialeko adituekin eta euskarazko itzulpenetan espezializatutako tresnekin lankidetzan, Mutualiak sistema oso eraginkorra eta zehatza garatu du gaur egun gaztelaniaz bakarrik egiten diren larrialdiko txosten medikoak automatikoki itzultzeko.
Adimen artifizialaren erabilerak itzulpen-prozesua arintzeaz gain, itzulpenen kalitatea ere nabarmen hobetu du. Erabiltzen diren algoritmo aurreratuak datu askorekin entrenatu dira eta hobetu egin dira txostenak ahalik eta zintzoen euskaratzeko.
“Mutualian gure pazienteen hizkuntza eskubideen errespetuan sinesten dugu, baina gure prozesu guztiak euskalduntzeko ahaleginak egin arren, orain arte ezin genituen larrialdietako mediku txosten guztiak euskaraz eskaini “.“Adimen artifizialaren inplementazio honekin, ziurtatzen ari gara pazienteek nahi duten hizkuntzan eskuratu ahal izango dutela beren informazio medikoa, eta horrek kalitate handiagoko zerbitzu bat eskaintzea ahalbidetzen digu, nahiz eta gure helburua prozesu guztiak euskalduntzea izan.”
Ignacio Lekunberri Mutualiako zuzendari kudeatzaileak.
Berrikuntza horrek erakusten du Mutualiak euskararekin eta pazientearengan oinarritutako arreta medikoarekin duen konpromisoa.
2023, Mutualiako Arreta-Zentroen udako ordutegia
Mutualiako arreta-zentroen ordutegia aldatu egingo da udan.
Gure klinikek 24 orduko zerbitzua mantentzen dute: Ercilla eta Pakea 24 orduko zerbitzua eta Gasteizko Erabakimen Handiko Ospitaleak 08:00etatik 20:00etara. Ordutegiz kanpo eta jaiegunetan larrialdietako arreta zerbitzua eskainiko da San Jose Ospitalean. Abuztuaren 4,7,8eta 9an zentroaren ordutegia 8: 00etatik 15:30era izango da.
Mutualia Araba laguntza-zentroen 2023 udako ordutegia
- HAR Vitoria-Gasteiz: 8: 00etatik 20: 00etara mantenduko da astelehenetik ostiralera. Ordutegitik kanpo: San Jose Ospitalea. Abuztuaren 4,7,8an zentroaren ordutegia 8: 00etatik 15: 30era izango da.
- LAUDIO:
Mutualia Bizkaia laguntza-zentroen 2023 udako ordutegia
- ERCILLA KLINIKA: 24 ordu
- BASAURI:
- ERANDIO:
- GERNIKA:
- IURRETA:
- SANTURTZI:
- ZAMUDIO:
Mutualia Gipuzkoa laguntza-zentroen 2023 udako ordutegia
- PAKEA KLINIKA: 24 ordu.
- AZKOITIA: ITXITA
- BEASAIN:
- BERGARA:
- EIBAR:
- IRUN:
Beste zentroak:
Ohiko ordutegia: 8: 00etatik 15: 00etara, astelehenetik ostegunera – Ostirala 9: 00etatik 14: 30era
Euskal Kirol Federazioen Batasuna
Euskadiko kirol-federazioen % 20k bat egin dute Eusko Jaurlaritzak eta EKFBk kirolean euskara sustatzeko egin duten akordioarekin
Euskal Kirol Federazioen Batasunak (EKFB) eta Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntza Politika Sailak kirolean euskara sustatzeko akordioa hitzartu zuten iaz. Oraintsu, ekitaldi bat egin da Orioko Arraun Etxean, ekimenean parte hartzeko konpromisoa hartu zuten kirol-federazioekin. Han izan ziren Bingen Zupiria sailburua, Ángel Gurrutxaga EKFBko presidentea eta iaz ekimenarekin bat egin zuten bost federazioetako ordezkariak (txirrindularitza, errugbia, gimnastika, surfa eta pilota). Ekitaldian bertan jakinarazi zen beste lau federaziok konpromisoa hartu dutela beren erakundeetan euskararen erabilera sustatzeko: arrauna, karatea, mahai-tenisa eta xakea.
Bai Eusko Jaurlaritza, bai Euskal Kirol Federazioen Batasuna eta prozesuan parte hartu duten federazioak bat etorri ziren ideia honetan: lankidetza behar-beharrezkoa da euskararen erabilera normalizatzeko. Iaz lortutako akordioa aurrerapauso handia izan zen, kirolaren arloko hainbat eragile inplikatu zituelako; besteak beste, erakundeak, kirol-federazioak, kirol-elkarteak eta klubak, zuzendaritza-batzordeak, entrenatzaileak, gurasoak, jokalariak…
Kirolean euskararen erabilera sustatzeko akordioari esker, 2022an bost federaziok diagnostikoa egin zuten euskarak beren erakundean zer egoera eta erabilera zituen aztertzeko eta, ondoren, euskara-planak abiarazi zituzten beren erakundeetan. Gainera, beren kirolari lotutako euskarazko trebakuntza espezifikoa eskaini zaie lehenengo aldiz, eta euskararen erabilera sustatzeko hizkuntza-estrategiei buruzko trebakuntza ere bai. Alderdi horiei buruzko azalpenak eman zituzten ordezkariek: Iñaki Erdoiza (txirrindularitza), Meritxel Pagadigorri (surfa), Iñigo Marotias (errugbia), Jose Mari Mitxelena (euskal pilota) eta Ane Aizpurua (gimnastika).
Prozesuari esker, federazioak jabetu dira euskararen erabilerak zer-nolako garrantzia duen, eta ikusi dute eredugarriak direla eta besteengan eragiteko aukera dutela. Zuzendaritza guztiek babestu zuten euskara-plana, eta euskararen erabilera areagotzeko konpromisoa hartu zuten; horretarako, hizkuntza-irizpideak ezarriko dituzte, besteak beste.
Lana Euskal Kirol Federazioen Batasuna (EKFB) osatzen duten federazio guztiei bidaliko zaie, haren berri izan dezaten, eta ekimenean parte hartzera animatu daitezen.
Akordio horren barruan, “Elkar Ekin euskaraz” kanpaina egin zen, federazioen eta kirolaren munduko eragileen parte-hartzea bultzatzeko. Kanpaina horretan, era berean, 26 kirol-jardueratako 460 kirolarik parte hartu dute, eta 66 argazki eta bideo atera dituzte, kirolean euskararen erabilera sustatzeko.
Euskal Selekzioa
Gainera, Joseba Iraolak eta Euskal Selekzioa eskuderiak albiste onak ekartzen jarraitzen dute. Oraingoan Italiatik iritsi dira berri onak, Ascoliko Coppa Paolino Teodori lehiaketatik: podiumean izan da, bere idoloetako batzuekin batera. Balmasedako pilotuak garaipena lortu zuen 2SC kategorian, lasterketa luze eta sutsua jokatuta. Bigarren postuan dago Europako txapelketako sailkapen orokorrean, eta scractheko hirugarrenean, Italiako bi pilotu handiren atzetik. Hona hemen Iraolaren hitzak: “Pozik gaude. Orain arte lortutakoa kontuan hartu beharrekoa da, aurkariak punta-puntakoak baitira. Harro nago Europako txapeldunen ondoan egoteaz, hain gertu, gainera. Taldeak hamarrekoa lortu du proba guztietan”.
Joseba Iraolaren Euskal Selekzioa eskuderiak automobilismoko mendi-lasterketetako Europako Txapelketako sei probatan parte hartu du, Ascoliko Coppa Paolino Teodori lehiaketarekin. Italiako lehiaketa horretan podiumera igo zen, eta hala egin zuen, halaber, Ecce Homo Sternberk lehiaketan (Txekiar Errepublika), Rampa da Falperran (Portugal), Subida al Fiton (Asturias), Rechbergen (Austria ) eta Saint Jean du Gard-Col Saint Pierre lehiaketan (Frantzia).
Loa eta hark lanarekin duen zerikusia
Ekainaren 8an eskaini du Estivill doktoreak “Loa eta hark lanarekin duen zerikusia” jardunaldia, Mutualiak antolatua Somorrostro Irakas-Gunearekin lankidetzan.
Hitzaldiaren hasieran, Estivill doktoreak azaldu du loaren espezialitatea oso berria dela, 100 urte baino ez baitira igaro lo gaudela zer gertatzen den jakiten hasi garenetik.
Hiru ardatz izan ditu hitzaldiak: zer den loa, zertarako balio duen eta zenbat lo egin behar den (eta horrek lanarekin duen zerikusia).
Loaren kontzeptua
Estivill doktoreak azaldu duenez, egunean zehar gastatu duguna konpontzeko eta leheneratzeko lantegia da loa. Konponketa intelektuala da. Garunak ezin du ezer ikasi lo gaudela, baina ikasi duguna finka dezake. Izan ere, lo gaudela konfiguratzen da memoria. Hortik dator gaztelaniazko esaera ezaguna: “lección dormida, lección sabida”
Zenbat orduz egin behar dugu lo?
Lo indarberritzaile baterako beharrezko ordu-kopuruak aldatu egiten da adinaren arabera:
- 10 urtera bitarteko haurrak, 11 ordu egunean. Egunez energia asko gastatzen dute, etengabe ikasten ari baitira. Gauez atseden hartu behar dute fisikoki, eta memoria antolatu. Frogatu da ordu horiek lo ematen dituen haurra hurrengo egunean zoriontsu dela eta eskolan errendimendu ona duela. Loak baldintzatzen ditu jarduera guztiak.
- 18 urtera bitarteko nerabeak, 9 ordu egunean. Asko ikasten dute sasoi honetan. Nerabeek, oro har, ez dute behar adina lo egiten. Sare sozialek ez dute laguntzen; nerabeak berandu lotaratzen dira, eta loaren gabezia kronikoa izaten dute. Lo falta horrek jokabide-arazoak, ingurunera egokitzeko arazoak, gatazkak, eskola-errendimendu baxua, familia-gatazkak… eragiten ditu. Estivill doktoreak azpimarratu du ez dugula jakin nerabeei azaltzen lo-ordu horiek zenbaterainoko garrantzia duten errendimendu ona izateko.
- Helduak (18-65 urte). Helduen % 90ek 8 ordu lo egiteko beharra dute. Hala ere, helduen % 5-10ek nahikoa dute 6 ordu lo eginda, eta beste % 5-10ek egunean 10 ordu lo egiteko beharra dute. Garrantzitsua da lo erregular eta egunerokoa izatea. Hau da, bizitzako egun guztietan egin behar da behar adina orduz lo. Nola jakin dezakegu kasu bakoitzean zenbat ordu behar diren? Pertsona bakoitzaren araberakoa da lo egin beharreko ordu-kopurua; 8, 6 edo 10 orduz lo egin eta egunean zehar nola gauden ikusi behar da.
- 65 urtetik gorako helduak. Gauez 6 ordu eta egunez bi siesta egin behar dira. Siesta laburrak izan behar dute, eta bazkaldu edo afaldu aurretik nahiz ondoren egin daitezke. Adin-tarte honetan ohikoa izaten da lo egiteko pilulak hartzea, eta tratamendu horiek loguratuta uzten dituzte nagusiak. Horren ondorioz, ahulago sentitzen dira, eta horrek erorikoak, hausturak… eragiten ditu. Adierazi dugun ordu-banaketa kontuan hartuz gero, ordea, ez litzateke beharko halako medikamenturik.
Loaren etapak
Loaren estadioa ziklotan banatzen da, eta ziklo horiek 3 fasetan gertatzen dira.
Eskailera bat irudikatuko dugu, eta goitik behera hasiko gara:
- Lehenengo fasea. Lehenengo maila honetan, begiak ixten ditugu, logura sentitzen dugu, gure gorputza erlaxatu egiten da eta arnasketa uniforme bihurtzen da. Fase honetan, ohikoa izaten da, besteak beste, hankak astintzea, loa azalekoa baita artean.
- Bigarren fasea. Loak aurrera jarraitzen du, eta garuneko uhinak moteldu egiten dira.
- Hirugarren fasea. Eskailerako hirugarren maila honetan sartzen gara lo sakonean. REM fase (rapid eye movement) izenez da ezaguna, hori gertatzen baitzaigu garunean jarduera onirikoa egiten den artean. Hala, REM fase honetan esnatzen bagara, amesten ari ginena gogoratu dezakegu, beste bi faseetan ez bezala.
Gauean zehar fase horiek errepikatzen ditugu; guztira, 90-120 minutu irauten dute. Gau batean 4 edo 5 lo-ziklo oso egin ditzakegu.
Erritmo zirkadianoen garrantzia
Erritmo zirkadianoa erritmo biologiko bat da, zeinean aldaketa fisiko, mental eta jarrerazkoak gertatzen baitira. 24 orduan behin errepikatzen da.
Argiaren arabera funtzionatzen du. Egunez loa fabrikatzen dugu, eta gauez eguna fabrikatzen dugu. Bi zelula-multzo txiki dira; gure erlojuak, nolabait esateko: noiz egin behar dugun lo eta noiz egon behar dugun esna esaten digute. Eta edozein erlojuri bezala, giltza eman behar zaie; hau da, behar bezala funtzionatzeko informazioa behar dute. Hala, gaua iristen denean, argia joaten ari dela sumatu behar dugu, melatonina fabrikatzen hasteko. Iluntasuna behar da ondo lo egiteko. Bestalde, eguna argitzen duenean, garunak argia jaso behar du, eta melatonina fabrikatzeari utzi eta kortisola sortuko du, melatonina indargabetzeko.
Horregatik, garrantzitsua da erritmo eta ordutegi jakin batzuk mantentzea eguneroko jardueretan: ariketa fisikoa goizean, bazkaria eguerdian, lotara joateko eta altxatzeko ordua… Horrekin guztiarekin, gure bizi-kalitatea hobetuko da, erlojuak ondo funtzionatuko baitu.
Gogoeta orokorrak
- Loaren murrizketa 1 eta 4 ordu bitartekoa izaten da, eta gauaren bigarren erdian gertatzen da batez ere.
- Asteburuetan eta opor-garaian ordutegi normala berreskuratzen da.
- Lo falta dugula eta ez gaituela indarberritu sumatzen dugu subjektiboki.
- Ondorioak ditu laneko segurtasunean.
Gaueko lana eta txandakakoa
Sektore batzuetan, gauez eta txandaka lan egiten da: suhiltzaileak, polizia, osasun-profesionalak, aire-kontrolatzaileak eta abar.
Zer dira “gaueko aldia” eta “gaueko langilea”?
Gaueko aldia da gutxienez 7 ordu hartzen dituen denbora-tarte bat, 00:00etatik 05:00etarako aldia barne hartzen duena.
Gaueko langilea da gutxienez 3 orduz gaueko aldian lan egiten duena.
Gaueko langileek eta txandaka aritzen direnek egunez lan egiten dutenek baino lo gutxiago egiten dute, eta loa asaldatua izaten dute. Lo falta hori konpentsatzen saiatzeko, egun libreetan lo gehiago egiten dute askok, eta horrek bizi-ohiturak aldatzen dizkie. Hauek dira ondorio nagusiak: loaren gabezia kronikoa, dieta desorekatuagoa, sedentarismo handiagoa eta nahasmendu kardiobaskularrak eta digestiokoak.
Txandakako langileen loa hobetzeko, kontuan hartu behar dira alderdi hauek:
- Txandatzearen abiadura
- Txanda zer ordutan hasten den
- Loaren iraupena
- Txandatzearen noranzkoa
- Loa hobetzeko soluzioak
- Lo-orduak babestea. Loa errespetatzea eta langilearen eguna haren gaua dela pentsatzea; beraz, ez da atseden hori eten behar. Kontzientziazio orokorra behar da: ez da telefonoz deitu behar, ez mezurik idatzi… Gauez ez genuke halakorik egingo, ez “molestatzearren”.
- Lo-ordutegi erregularra izatea.
- Jatordu arinak egitea eta kafeina eta bestelako estimulatzaileak saihestea ohera joan baino 5 ordu lehenagotik.
- Betaurreko ilunak erabiltzea lanetik ateratzean.
- Erabateko isiltasuna egunez lo egiten denean.
ELKAR, 50 urte euskara eta euskal kultura bultzatzen
Nola eta non sortu zen Elkar eta zein dira bere jarduera nagusiak?
Elkar-en sorreran bi abiapuntu daude. Batetik 1960ko hamarkada amaieran Joseba Jaka etxez etxe liburuak saltzen hasi zen, eta horrekin batera handik eta hemendik bildutako materiala ikastoletara zabaltzen. Bestetik, 1972an, Baiona, Ipar Euskal Herriko 20 kulturzalek ELKAR argitaletxea sortu zuten; handik bi urtera talde hura Hego Euskal herriko beste 20 lagunekin osatu zen eta handik gutxira Zabal liburu-denda zabaldu zuten.
1976an, Donostian Bilintx liburu-denda zabaldu zen eta Zabaltzen liburu eta diskoen banaketarako enpresa sortu zituzten Jaka anaien artean (Joseba, Goio, Jon) eta gerora Joxemari Sors, Iñaki Sors eta Xanti Jaka gehitu zitzaizkien. Une horretatik aurrera, euskal kulturari ikusgarritasuna emateko helburuarekin argitaletxea Donostian ere kokatu zen eta liburu-dendak zein banaketa Euskal Herri osora zabaldu ziren.
Gaur egun elkar Fundazioaren baitan antolatutako enpresa taldea dugu elkar, zeinaren barruan dauden argitaletxea (Elkar, Ttarttalo, Txertoa eta Sua zigiluak hartzen ditu), inpresio zentroa (Leitzaran Grafikak), banaketa enpresak (elkar Bakaneta, ACL, Dispe) liburu-dendak euskal lurralde guztietan (18 elkar liburu-denda eta online denda).
Elkar Fundazioak bere enpresa taldean bidez gartzeko duen xedea da euskararen eta euskal kulturaren sustapena eta garapena modu eraginkorrean bultzatzea da, enpresa eta ekonomia euskara eta euskal kulturaren zerbitzura jarriz.
Zenbat pertsonak osatzen dute Elkar eta zeintzuk dira bere profil profesionalak?
Elkar talde osoan 400 langiletik gora ari gara gaur egun, era oso diferentetako lanetan, edizio lanetatik hasi, liburu-denda, inpresio eta biltegi lanetaraino. Era berean, eginkizun horiei guztiei zerbitzua ematen dieten administrazio, informatika, marketin eta beste hainbat sail.
Era oso diferentetako lana egite dituzten pertsonak, beraz, beti ere euskal liburuarekin eta euskal kulturarekin dugun konpromisoak lotuta, modu profesional eta konprometituan lan eginez egunez egun enpresan beharrei eta euskal kultuaren beharrei erantzuteko.
2022.urtean 50 urte bete ditu Elkarrek, eta Gipuzkoako Foru Aldundiak aintzat hartu du mende erdian euskara eta euskal kultura sustatzeko eta garatzeko egindako lanagatik. Zer suposatu du aitortza horrek?
Gipuzkoako Foru Aldundiak Urrezko Domina eman izana berri ona eta handia izan da elkar-entzat, urte luzez ondo egindako lanaren ordain gisa hartu baitugu. 50 urtetik gora daramatza elkar-ek euskal kultuarekin konprometituta, euskal kulturari ahalik eta ikusgarritasunik handiena emateko lanean, Euskal Herriko beste kultur eragile askorekin batera hainbat ekimen martxan jartzen, eta horren errekonozimendua ikusi dugu sariarekin.
«OBE DA aldez AURÉTIK GALERAZI GEROZ ZUZENDU BAÑO», 1935ean, lelo horrekin PAKEAk, gaur egun Mutualiak, Espainiako lan-arriskuen prebentziorako lehen egutegia argitaratu zuen, euskaraz zein gaztelaniaz. Argitaletxea Gráficas Laborde eta Labayen zen. Zer bilakaera izan du euskarazko kulturaren kontsumoak?
1935etik hona gauzak asko aldatu dira. 1936an Espainian izan zen estatu golpeak, ondoko gerrak eta 40 urteko frankismoak euskal kultura erabat ezkutatzea ekarri zuten.
1960ko hamarkadan hasi zen berriro euskara eta euskal kulturaren aldeko mugimendua eta militantzia eta garai horretan abiatutakoa da gaur egun ezagutzen dugun elkar bera. Euskaraz ia ezer ez izatetik loratze bat etorri zen euskal kulturarentzat, jende askoren ekarpenari esker: liburuak, euskaraz ikasteko materiala, antzerkia, musika… kultur arloko eremu guztietan euskal ekoizpen gero eta oparoagoa dugu, nahi genukeen adinakoa ez bada ere.
Kontsumoari dagokionez hura ere ekoizpenarekin haziz joan izan da urteetan, baina gaur egun geldialdian gaudela esan dezakegu. Globalizazio garaiotan, hizkuntza nagusietan garatzen den kultura denon eskua dago eta horrek bete betean eragiten du euskaraz egindako kulturaren irisgarritasunean eta kontsumoan. Ez da samurra munduko plazan euskal ekoizpena kokatzea eta ezagutzera ematea. Ondorioz, euskal kulturaren jarraipena ez da nahi bezain indartsua. Sortzen dira, tantaka, arrakasta handiko liburu, musika talde edo filmak, baina, oro har, behar eta merezi baino harrera eskasagoa izaten dute euskal kultur sortzaileen emaitzek, haien kalitatea gero eta handiagoa bada ere.
Zein da sektorearen eta Elkarren etorkizuna?
Liburuaren sektoreak garai zaila eta aldakorra bizi du.
Alde batetik, kultur kontsumora bideratutako elementu berriak ditugu, bereziki ikus-entzunezkoetako plataformak, eta horietan sartzen dugun denbora bestelako kultur adierazpenerako eskaini izan dugunetik kentzen dugu batez ere; beraz, liburu irakurzaletasunak eta irakurketara dedikatzen dugun denborak behera egin du.
Bestetik, lehen aipatutako globalizazioa dugu, non kultura txikiek, are gutxituek, gero eta eremu zabalagoan lehiatzen dute, baliabide askoz ere gehiagorekin eta tamaina askoz ere handiagoan ekoizten duten kulturen ondoan egin behar dute tokia eta hori zaila da.
Alegia, egoera ez da samurra, eta horrek eskatuko digu guztioi ere lan egiteko moduak berritzea, bide berriak topatzea lekua egin eta jendearengana iristeko, jendeak ezagutu eta balora dezan euskal kulturak eskaintzeko duena. Ez da samurra izango, baina euskal kulturak ez du inoiz erraza izan eta duela 50 urteko kemen bertsuarekin egiten badugu lan uste dugu ezagutuko ditugula garai oparoagoak. Optimistak izan behar dugu eta ez etsi gure lanean, konpromisoak ekarri gaitu hona eta horrek eraman gaitzake eszenario berrietara.
